Belang, zin en onzin van Latijnse citaten en rechtsspreuken
De Latijnse rechtsspreuken maken evenwel geen recht uit.
Het is een verzameling van juridische principes en regels die uit hun oorspronkelijke Romeinse context werden losgemaakt en die in de middeleeuwen een min of meer zelfstandig leven zijn gaan leiden aangevuld met citaten uit het Canoniek of kerkelijk recht en uit het middeleeuws gewoonterecht enigszins gaan fungeren als samenvatting van het gehele oude recht.
Deze rechtsspreuken zijn eeuwenlang in de rechtspraktijk eeuwenlang zeer geliefd geweest. In de zeventiende en achttiende eeuw is er een tendens om tijdloze waarheden te vinden, een recht uit de natuur zelf, weze het dan de natuurlijke rede, een zoektocht naar natuurrecht. Deze queeste heeft de impact van deze rechtsspreuken vergroot..
In deze pre Napoleontische periode volstond het vaak een erkende Latijnse rechtsspreuken in te roepen om deze als echte rechtsregels te laten gelden om aldus prima facie (op het eerste zicht) gelijk te behalen en de bewijslast van het tegendeel in de schoenen van de tegenstander te schuiven..
Met de Franse revolutie en de daaropvolgende opstelling van de wetboeken, werd gebroken met het oude recht en de erbij horende rechtsspreuken waardoor ze aan belang zouden inboeten, ten voordele van eerder grammaticale uitleggingen van de wet.
Reeds in 1843 oordeelde ons Hof van Cassatie dat het miskennen van een juridisch adagium nooit een grond voor cassatie kan zijn, als niet blijkt dat het adagium ook in een voor het hof ingeroepen wettekst is neergelegd.
Maar dit alles neemt niet weg dat er een grote retorische traditie onder (oudere) advocaten is blijven bestaan die in hun pleidooien Latijnse spreuken inroepen, soms om een argument kracht bij te zetten, soms om (al te zeer) te simplificeren, soms om zand te strooien, onmacht of onkunde te verbergen en tezelfdertijd (vermeende) onderlegdheid te etaleren, soms om het voordeel van de twijfel te krijgen, soms om de tegenstander uit het lood te doen slaan, soms om een moord op het recht te plegen, soms als uiterste redplank, soms als trukendoos, soms als intellectuele masturbatie, dan wel als genadeslag als een stalen argument waarmee je een boer van zijn paard slaat.
Latijnse rechtsspreuken zijn op zich geen algemeen rechtsbeginsel, toch zijn zij vaak de weergave, de inspiratie of de oorsprong van een of ander algemeen rechtsbeginsel.
Een bloemlezing:
--A maiore ad minus--als het meerdere toegelaten is, dan ook het mindere--
--A minore ad maius--als het mindere verboden is, dan ook het meerdere
--A verbis legis non est recedendum
--Absoluta sententia non indiget expositore (duidelijke bewoordingen vergen geen uitleg)
--Accessio sequitur rem principalem (zie artikel 546 Burgerlijk Wetboek)
--Actio de in rem verso: vordering wegens onverschuldigde betaling of vermogensverschuiving zonder zoorzaak
--Actori incumbit probatio (de eiser draagt de bewijslast :zie artikel 1315 van het burgerlijk wetboek en artikel 870 Gerechtelijk Wetboek)
--Actor sequitur forum rei (eiser volgt forum loci verw.)
--Actum ne agas-- Doe niet wat al gedaan is 25 Ger. W.
--Actus interpretandus est potius ut valeat quam ut pereat (akte m. uitgelegd zodat zij gevolg ressorteert 1157BW)
--Actus non debet operari ultra intentionem agentis (akte verplicht slechts tot intentie partijen 1163 BW)
--Ad impossibile nemo tenetur (niemand is tot het onmogelijke gehouden: zie artikel 1148 en 1302 van het Burgerlijk Wetboek)
--Ad turpia nemo obligatur (tot het schandelijke is niemend gehouden 1131 BW)
--Affirmanti incumbit probatio (de "beweerder" moet bewijzen)
--Alieni Iuris (onder een andere macht vallen)
--Aliud est celare, aliud tacere (verbergen is iet anders dan verzwijgen)
--Allegans contraria non est audiendus (wie tegenstrijdigheden beweert wordt niet gehoord)
--Alteri stipulari nemo potest (niemand kan bedwingen ten laste van een ander: zie artikel 1119 en artikel 1165 Burgerlijk Wetboek)
--Ambiguitas cotra stipulatorem (bij twijfel uitleggen tegen stipulator 1162 BW)
--Animo deliberate (met voorbedachte rade)
--audi et alteram partem--hoor (ook) naar de tegenpartij
--Beati possidentes (zalig de bezitter..art.2279BW)
--Benignius leges interpretandae sunt quo voluntas earum conservetur. (wet moet redelijk uitgelegd conform de opzet 1156 BW)
--Bis de eadem re agere non licet (23-28 Ger.W)
--Bis de eadem re ne sit actio (25 Ger. W.)
--Bona fides praesumitur (goede trouw wordt vermoed)
--Bonus quilibet paraesumitur in dubio (Bij twijfel wordt men voor goed/onschuldig gehouden)
--Casum sentit dominus (toevallige schade is voor de eigenaar 1138 BW)
--Casus a nullo praestantur (voor toeval is niemand aansprakelijk 1148 BW)
--Cautio iudicatum solvi (de borgstelling als eiser 851 Ger. W.)
--Cessante ratione legis, cessat ipsa lex-- Waar de ratio legis van de wet verdwijnt houdt ook de geldingskracht van de wet op
--Clausula rebus sic stantibus
--Clausula inconsuetae semper inducunt suspicionem (ongebruikelijke clausules wekken argwaan)
--Cogitationis poenam nemo patitur (gedachten worden niet gestraft)
--Commodum eius esse debet, cuius periculum est. (A qui court te risque doit aller le profit).
--Communio est mater rixarum (onverdeeldheid is moeder van twist 815 BW)
--Conceptus pro iam nato habetur (het verwekte kind bestaat telkens het in het voordeel is van dit kind zie artikel 331 bis BW, 725 BW en 906 BW)
--Confessio dividi non debet (een bekentenis mag niet gesplitst 1356 BW)
--Confessio est regina probationum (de bekentenis is de koningin van het bewijs 1356 BW... regel van de inquisitie)
--Confirmatio omnes supplet (1338 BW bevestiging van relatieve nietigheid)
--Consensus facit legem (wilsovereenstemming schept recht 1134 BW)
--Consilii non fraudulenti nulla obliggatio-- Men kan niet aansprakelijk worden gesteld voor een raadgeving zonder bedrog gegeven
--Consuetudo est optima legum interpres(gewoonte is beste uitlegging van wet 1159 BW)
--Consuetudo pro lege servatur (gewoonte geldt als wet art 1135 BW 1159 BW)
--Contra bonos mores (tegen de goede zeden)
--Contra factum non valet ratio
--Contra factum non datur argumentum
--Contra non valentem agere non currit praescriptio (de verjaring loopt niet tegen de persoon die niet instaat is om te handelen zie artikel 2251 Burgerlijk Wetboek)
--Contra scriptum testimonium non scriptum testimonium non profetur. (Ongeschreven bewijs is niet toegelaten ter weerlegging schriftelijk bewijs. Lettres passent témoins 1341 BW)
--Contra vim non valet ius (tegen geweld is recht niet bestand)
--Conventio est lex. (1134 BW)
--Conventio privatorum non potest publico iuri derogari (6 BW)
--Crimina morte extinguuntur. (met de doord vervalt de strafvordering art. 86 SWB en 20 voorafg. T. Sv)
--Cui bono; Cui prodest
--Cui licet quod maius, non debet quod minus est non licere (Wie meer mag doen mag ook minder... Qui peut le plus, peut le moins)
--Culpa lata dolo non aequiparatur (Zware fout staat niet gelijk aan bedrog: zie Cass. 25 september 1959, AC 1960,86 en Cass. 18 mei 1987 AC 1986-1987,1250)
--Cum quid prohibetur, prohibentur omnia quae sequuntur ex illo. (Wanneer een daad verboden is, is ook hetgeen uit die daad voortvloeit verboden).
--Dies a quo non computatur in termino; dies ad quem computatuur in termino ( bij de berekening van een termijn wordt de begindag niet tot de termijn gerekend maar de einddag wel zie artikel 2260-2261 Burgerlijk Wetboek en artikel 52-53 Gerechtelijk Wetboek, let wel, zie echter ook artikel 23 voorlopige titel Wetboek van strafvordering)
--Dolo malo (met kwaadwillig opzet)
--Dum excusare credis accusas (je denkt U te verontschuldigen, maar beschuldigt jezelf)
--Dura lex, sed lex
--De internis non iudicat praetor-- de rechter oordeelt niet over gedachten
--De minimis non curat praetor--
--Debitor speciei liberatur interitu rei-- 1302 BW Door het tenietgaan van de zaak is de schuldenaar bevrijd
--Debitoris mei debitor non est meus debitor-- De schuldenaar van mijn schuldenaar is niet (automatisch) mijn schuldenaar; 1275 BW, 1271 BW tot 1281 BW; schuldoverdracht; novatie
--Delegata potestas non potest delegari-- een lastgeving is niet delegeerbaar 1994 BW
--De lege ferenda-- zoals de wet zou moeten zijn
--De lege rata-- zoals de wet is
--De his quae non sunt et quae non apparent, idem est iudicium-- Het gerecht stelt het niet bewezene gelijk aan het niet bestaande
--Dies a quo non computatur in termino-- 2260 BW
--Dies ad quem computatur in termino-- 2261 BW
--Dies interpellat pro homine-- De vervaldag maakt de ingebrekestelling uit en niet de (ingebrekestelling van de mens; ingebrekestelling van rechtswege 1139 BW)
--Dies non interpellat pro homine-- vereiste in morastelling; 1139 BW
--Do ut des-- Ik geef opdat gij zou geven; 1102 BW wederkerige overeenkomst (in RR onbenaamde overeenkomst)
--Do ut facias-- ik geef opdat gij zou doen; 1102 BW; wederkerige overeenkomst (in RR onbenaamde overeenkomst)
--Durior causa est petitoris-- De eiser zijn zaak is moeilijker; hij draagt de wewijslast 1315 BW 870 Ger. W.
--Facia ut des-- ik doe opdat gij zou geven; 1102 BW wederkerige overeenkomst (in RR onbenaamde overeenkomst)
--Facia ut facias--ik doe opdat gij zo doen; 1102 BW wederkerige overeenkomst (in RR onbenaamde overeenkomst)
--Dolus semper praestatur-- Voor bedrog moet men steeds instaan; bedrog of opzet zijn niet exonereerbaar
--Dona clandestina sunt semper suspiciosa-- Verborgen schenkingen zijn altijd verdacht
--Donatio non praesumitur-- een schenking wordt niet vermoed
--Dura lex sed lex--
--Dura lex sed ita scripta est-- de wet is hard maar ze is nu eenmaan zo geschreven
--Durior causa est petitoris-- de eiser bevindt zich in de moeilijkste positie; 1315 BW 870 Ger. W
--Ecce signum (ziehier het bewijs--
--Ei incumbit probatio qui dicit, non qui negat-- hij die beweert, niet hij die ontkent draagt de bewijslast 1315 BW 870 Ger. W.
--Eius sunt mobilia, cuius est domus-- Eigenaar van roerende goederen is, de eigenaar van het huis waar ze zich bevinden (2279 BW)
--Electa una via non datur recursus ad alteram. De keuze voor een soort rechtbank sluit het beroep op een andere soort uit (Cass. 27 mei 1943 Pas., 1943 I, 207
--Error communis facit ius-- een algemeen verspreide dwaling maakt recht
--Ex aequo et bono--
--Ex antecedentibus en consequentibus fit optima interpretatio;-- aan de hand van hetgeen voorafgaat en volgt (op het onduidelijke) wordt de beste interpretatie gegeven
--Ex dolo malo non oritur actio-- uit bedrog kan geen rechtsvordering ontstaan--
--Ex facto ius oritur-- het recht vindt zijn basis in de feiten
--Ex maleficio non oritur contractus-- uit een misdrijf ontstaat geen contract; contra 1382 BW
-- Ex pacto illicito non oritur actio-- uit een ongeoorloofde overeenkomst kan geen rechtsvordering ontstaan; Nemo auditur propriam turpitudinem allegans
--Ex turp causa non oritur actio-- uit een schandelijke of onzedelijke zaak onstaat geen rechtsvordering
--Exceptio firmat vim legis in casibus non exceptis-- De uitzondering die door de wet is voorzien voor een welbepaald geval, bevestigt de onderworpenheid van alle andere niet voorziene uitzonderingen aan deze wet; Aldus: Exceptio firmat regulam: de uitzondering bevestigt de regel
--Exceptio non adimpleti contractus 1184 BW 1612 BW 1613 BW 1653 BW
-- Facia ut des-- ik doe opdat gij zou geven; 1102 BW wederkerige overeenkomst (in RR onbenaamde overeenkomst)
-- Facia ut facias--ik doe opdat gij zo doen; 1102 BW wederkerige overeenkomst (in RR onbenaamde overeenkomst)
--Favores ampliandi, odia restringenda-- milde wetten moeten ruim geïnterpreteerd; strenge wetten moeten eng uitgelegd worden
--Forma dat esse rei ( de vorm doet de zaak bestaan zie artikel 1392 Burgerlijk Wetboek)
--Fraus numquam praesumitur-- bedrog wordt nooit vermoed
--Fraus omnia corrumpit-- bedrog vernietigt alles 1116 BW
--Fundamentum iustitiae est fides-- De grondslag van de gerechtigheid is goede trouw
--Genera non pereunt-- soortzaken gaan niet teniet
--Generalia specialibus non derogant-- Algemene bepalingen doen geen afbreuk aan bijzondere bepalingen; heffen ze niet op
--Generalia verba sunt generaliter intelligenda-- Algemene woorden dienen algemeen begrepen
--Generaliter lex generalis accipi debet-- Een algemeen opgevatte wet dient in algemeenheid toegepast. Uitzonderingen die niet bij wet voorzien zijn vinden dan ook geen toepassing
--Generi per speciem derogatur-- het algemene wordt opgegeven door het bijzondere
--Idem est non esse et non significari-- Wat niet betekend is, bestaat niet
--Ignorantia iuris docet-- Het recht niet kennen schaadt
--Ignorantia iuris neminem excusat-- Het recht niet te kennen geldt voor niemand als excuus
--Ignorantia iuris neminem excusat-- onbekendheid met het recht verontschuldigt niemand
--Impossibilium nulla est obligatio ( niemand is tot het onmogelijke gehouden: artikel 1148 Burgerlijk Wetboek en artikel 1302 Burgerlijk Wetboek)
--Ira furor brevis est-- Woede is een korte razernij 71 SWL.
--Illud nulla pactione effici potest ne dolus praestetur-- Men kan zich niet exonereren voor bedrog
--Impertia culpae adnumeratur-- onbekwaamheid (in zijn beroep) heet fout
--Impossibilis condicio pro non scripto hebetur
--Impossibilium nulla est obligatio--
--In aequali iure, melior est conditio possidentis-- 2279 BW
--In ambiguis orationibus maxime sententia spectanda est eius qui eas protulisset-- Bij tegenstrijdige bewoordingen dient de meeste aandacht besteed aan de bedoeling van hij die ze heeft geformuleerd 1156 BW 1157 BW 1158 BW 1159 BW
--In camera-- (met gesloten deuren met uitsluiting van het publiek; in raadkamer)
--In conditionibus testamentorum voluntatem potius quam verba spectari placuit-- In testamenten primeert de bedoeling van de testator op de bewoording
--In contractibus tacte insunt quae sunt moris et consuetudinis-- In contracten zijn de zeden en gewoonten stilzwijgend begrepen 1135 BW 1160 BW
--In contrahenda venditione ambiguum pactum contra venditorem interpretandum est-- Bij koop verkoop wordt een dubbelzinnig beding tegen de verkoper uitgelegd 1602 BW
--In conventionibus contrahentium voluntatem potius quam verba spectari placuit-- 1156 BW mutus consensus, de bedoeling primeert op de letter
--In dubio contra fiscum--
--In dubio contra stipulatorem-- 1162 BW
--In dubio mitius-- In geval van twijfel het mildere
--In dubio nocet error erranti-- Bij twijfel schaadt de dwalibng de dwalende; bij twijfel over het bestaan van de dwaling kan de dwaling niet worden ingeroepen
--In dubio vel in pari causa potior est conditio possidentis-- Bij twijfel voor de bezitter
--In dubio pro dubitore-- bij twijfel voor de schuldenaar
--in dubio pro reo--De twijfel komt de beklaagde ten goede
--In lege aquilia et culpa levissima venit-- 1382 BW bij extra contractuele ansprakelijkheid: zelfs de lichtste fout
--In omnibus obligationibus, in quibus dies non ponitur, praesenti die debetur-- 1186 BW verbintenissen zonder tijdsbepaling zijn onmiddellijk eisbaar
--In pari causa melior est conditio possidentis-- Bij gelijke omstandigheden is de toestand van de beziter beter
--In pari causa turpitudinis cessat repetitio-- bij gelijk schandelijk gedrag is terugvorderen (van hetgeen schandelijk is geschied/betaald vb bordeelbezoek) onmogelijk
--In pari turpitudine melior est causa possidentis
--In paribus causis paria iura-- In gelijke zaken, gelijke rechtspraak
--In poenalibus causis benignius interpretandum est-- In strafzaken dient een milde interpretatie te worden gegeven 2 SWB
--In re dubia melius est verbis edicti servire-- Bij twijfel houdt men zich best aan de woorden
--In sollemnibus forma dat esse rei-- Bij plechtige contracten doet de vorm de overeenkomst ontstaan
--In stipulationibus, cum quaeritur quid actum sit, verba contra stipulatorem interpretanda sunt-- onduidelijke of dubbelzinnige bedingen dienen uitgelegd tegen hem die bedongen heeft 1162 BW
--In toto iure generi per speciem derogatur-- het algemene wordt opgegeven door het bijzondere
--Inclusio unius est exclusio alterius-- het insluiten van het ene houdt de uitsluiting van het andere in. Een opsomming door de wet gegeven waarop de wet van toepassing is, houdt de uitsluiting van alle andere gevallen in
--Interpretatio cessat in claris-- Wat duidelijk is mag niet geïnterpreteerd
--Ipso iure compensatur-- de schuldvergelijking komt van rechtswege tot stand 1290 BW 1291 BW wettelijke compensatie
--Ita lex sripta est-- zo staat het in de wet geschreven
--Iudicata res pro veritate acciptur-- Een gewezen vonnis wordt voor waarheid aanzien; gezag van gewijsde
--Iudicis est ius dicere, non dare-- de rechter dient recht te spreken en geen recht te scheppen
--Iura novit curia-- De rechtbank kent het recht
--Iuris ignorantia nocet-- obekendheid met het recht schaadt
--Ius publicum privatorum pactis mutari non potest--Overeenkomsten tussen private personen kunnen het "publiek" recht niet wijzigen; geen afbreuk doen aan de wetten van openbare orde 6 BW
--Ius sequitur vitam-- het recht volgt het leven
--Ius summum saepe summa est malitia-- het hoogste recht is vaak het hoogste bedrog
--Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi-- Gerechtigheid is de voortdurende eeuwige wil elk het zijne, elk zijn recht toe te kennen
--Lata sententia iudex desinit esse iudex-- Eens het vonnis geveld, houdt de rechter op rechter te zijn; na het vonnis is de rechtsmacht uitgeput 19 Ger. W. 20 Ger. W. 793 Ger. W.
--Leges odiosae-- strenge wetten (die eng dienen uitgelegd ic. de strafwet)
--Lex non cogit ad impossibilia-- De wet dwingt niemand tot het onmogelijke
--Lex non respicit-- 2 BW 2 SWde wet heeft geen terugwerkende kracht
--Lex posterior derogat priori--De latere wet fet de vorige op
--Lex specialis derogat legi generali-- een bijzondere wet heft een algemene op
--Lex superior derogat legi inferiori-- de hogere wet heft de lagere op
--Liberae sunt nostrae cogitationes
--Lis litem generat-- van een proces komt een proces
--Locus regit actum--
--Mala fides superveniens non nocet-- (en de latere opkomende kwade trouw schaadt niet artikel 2269 Burgerlijk Wetboek)
--Male nostro iure uti non debemus-- Wij behoren ons recht niet te misbruiken
--Malitiis non est indulgendum-- Rechtsmisbruik moet niet worden geduld
--Manifesta non egent probatione-- hetgeen duidelijk is moet niet bewezen
--Mens rea--schuldig inzicht
--Minor restituitur tamquam laesus non tamquam minor-- (een minderjarigen wordt in zijn rechten hersteld omdat hij benadeeld is en niet door het loutere feit van zijn minderjarigheid)
--Mobilia non habent sequelam--Roerend goederen hebben geen volgrecht-- 2279 BW
--Mora perpetuat obligationem--(De van prestatie doet een verbintenis voortbestaan zie artikel 1147 Burgerlijk Wetboek)
--Mulier non debet abire nuda-- De vrouw moet niet naakt weggaan; recht op persoonlijke goederen bij echtscheiding
--Multum lucratur qui a lite dicedit-- Men wint veel door zich in een geding terug te trekken (met oog op dading)
--Nasciturus pr iam nato hebetur quotiens de commodo eius agitur-- het verwekte ongeboren kind bestaat telkens het hieruit voordeel haalt
--Ne bis in idem--
--Ne eat iudex ultra petita partium-- De rechter mag niet meer toestaan dan door de partijen gevorderd 1138 Ger.
--ne ultra petita (eat judex)--de rechter mag niet buiten het door de partijen gevraagde treden, uitvloeisel genoemd van het beschikkingsbeginsel,
--Necessitas frangit legem-- Nood breekt wet
--nec omnia, nec passim, nec ab omnibus--er is niets dat altijd en overal voor iedereen geldt
--Ne eat iudex ultra petita partium-- (de rechter mag partijen niet meer toewijzen dan hetgeen der partijen hebben gevraagd zie artikel 1238, ten tweede Gerechtelijk Wetboek)
--Negativa non sunt probanda-- Ontkenningen dienen niet bewezen; wanneer de verweerder ontkent draagt hij hiervan niet de bewijslast. De eiser heeft de bewijslast
--Nemini fraus sua patrocinari debet-- Niemand mag voordeel halen uit zijn bedrog
--Nemini res sua servit-- Niemand kan op zijn eigen erf een erfdienstbaarheid vestigen 637 en 705 BW
--Nemo auditur perire volens-- Niemand (beklaagde) wordt gehoord die zijn eigen ondergang wenst
--Nemo auditur propriam turpitudinem allegans--Niemand die zich beroept op eigen schandelijk gedrag wordt gehoord Cass. 8 dec 1966,Pas., 1967, I,434
--Nemo censetur ignorare legem-- iedereen wordt geacht de wet te kennen
--Nemo censetur subrogasse contra se-- (niemand kan geacht worden tot zijn eigen aandeel een ander in zijn plaats te hebben gesteld zie artikel 1252 Burgerlijk Wetboek)
--Nemo contra se edere tenetur-- Niemand kan worden gedwongen tegen zichzelf bewijsstukken voor te leggen contra 871 Ger. W. 877 Ger. W. 882 Ger. W.
--Nemo cum damno alterius locupletior fieri debet-- niemand mag zich ten nadele van een andere verrijken
--Nemo damnandus nis auditus vel vocatus--Niemand mag niet worden veroordeeld wanneer hij niet gehoord is of opgeroepen
--Nemo dat quod non habet-- Men kan niet geven wat men niet heeft.
--Nemo de domo sua extrahi debet-- Niemand kan tegen zijn wil uit zijn woning gehaald 10 G.W.
--Nemo debet bis puniri pro uno delicto-- Niemand kan 2 maal gestraft worden voor hetzelfde misdrijf
--Nemo debet bis vexari (pro una et eadem causa) niemand mag tweemaal worden lastig gevallen (vervolgd) voor een en dezelfde zaak
--Nemo est heres viventis-- men kan van een levende niet erven 718 BW 720 BW 1039 BW
--Nemo ex consilio obligatur-- Niemand verbindt zich door een raadgeving; de loutere raadgeving brengt (behoudens bedrog) de aansprakelijkheid niet mede)
--Nemo ex proprio dolo consequitur actionem-- Niemand kan uit zijn eigen bedrog een rechtsvordering doen ontstaan
--Nemo ex suo delicto meliorem suam conditionem facere-- Niemand kan door zijn onrechtmatig handelen zijn eigen rechtstoestand verbeteren
--Nemo facile donare praesumitur-- Schenking wordt niet vermoed
--Nemo invitus compellitur ad communionem-- niemand kan tot medeëigendom worden gewongen 815 BW
--Nemo iudex idoneus in propria causa-- Niemand kan rechter zijn in eigen zaak
--Nemo ius ignorare censetur-- Niemand wordt geacht van de wet onwetend te zijn
--Nemo liberalis nisi liberatus-- (men kan slechts giften doen wanneer men geen schulden heeft: artikel 1024 Burgerlijk Wetboek)
--Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse haberet-- (men kan niet meer rechten overdragen dan diegene die men zelf heeft: zie artikel 109 van de Hypotheekwet)
--Nemo potest esse simil actor et iudex-- niemand kan terzelfdertijd rechter en eiser zijn 292 Ger. W. 293 Ger. W. 297 Ger. W. 304 Ger. W. 828 Ger. W.
--Nemo potest ex suo delicto consequi emolumentum-- Niemand mag voordeel halen uit zijn eigen misdrijf
--Nemo praecise cogi potest ad factum-- Niemand kan rechtstreeks tot een daad gedwongen worden 1142 BW 1144 BW en art. 12 van de Grondwet of men kan het paard wel naar de rivier leiden, maar men kan het niet dwingen om te drinken
--Nemo praesumitur malus nisi probetur-- Niemand wordt zonder bewijs geacht slecht te zijn
--Nemo prohibetur pluribus exceptionibus uti quamvis diversae sunt-- Het is niemand verboden om meerdere verweermiddelen aan te wenden, hoe zeer zij ook verschillen
--Nemo qui condemnare potest absolvere potest-- Wanneer men bevoegd is te veroordelen is men ook bevoegd om vrij te spreken/kwijt te schelden
--Nemo sibi ipse causam passessionis mutare potest-- Niemand kan voor zichzelf de oorzaak van zijn bezit veranderen 2240 BW
--Nemo tenetur se ipsum prodere/accusare-- niemand is verplicht zichzelf aan te geven/te beschuldigen
--Nemo testis idoneus in propria causa- Niemand kan getuige zijn in eigen zaak
--Nemo ultra posse obligatur--
--Nihil probat qui nimium probat-- Hij die teveel bewijst bewijst niets
--Nolens volens-- Willens nillens
--Non bis in idem-- men kan geen tweemaal dezelfde rechtsvordering instellen zie artikel 25 Gerechtelijk Wetboek
--Non coitus matrimonium facit, sed maritalis affectio
--Non debet alteri per alterum iniqua conditio inferri-- Niemand mag door toedoen van een andere in een ongunstige toestand wiorden gebracht
--Non debet cui plus licet, quod minus non licere-- Men mag niet verbieden aan hij die meer mag om minder te doen; Qui peut le plus, peut le moins; wie daden van beschikking vermag, kan ook daden van beheer stellen
--Non debet ei fidem servari, qui vult contra pacta versari-- Men dient zijn verbintenissen niet na te komen indien de andere partij zijn verbintenissen uit dee overenkomst niet wil nakomen; exceptio non adimpleti contractus
--Non exemplis sed legibus est iudicandum-- Niet op precedenten maar op de wet dient de rechtspraak gebaseerd
--Non fatetur qui errat-- een bekentenis die het gevolg is van een vergissing moet als nietig aanzien 1356 BW
--Non numeranda sed ponderanda sunt argumenta--
--Non numerenda sed ponderanda sunt testimonia--
--Non servati fidem, non est fides servanda--Ten aanzien van hij die zijn woord niet houdt, dient men ook zijn woord niet te houden; exceptio non adimpleti contractus 1184 BW
--Non solent quae abundant vitiare scripturas-- overtollige bepalingen schaden een geschrift doorgaans niet
--Non sunt neganda clara propter quaedam obscura-- Het is niet omdat een akte onduidelijke bepalingen bevat, dat men hierdoor geen rekening moet houden met de duidelijke bepalingen
--Non videntur qui errant consentire-- Zij die dwalen worden niet geacht toe te stemmen 1109 BW 1108 BW 1110 BW 1117 BW 1304 BW
--Non videtur vim facere qui suo iure utitur. Hij die zijn recht uitoefent wordt niet aanzien gewelddadig te handelen
--Novatuio non praesumitur-- Schuldvernieuwing wordt niet vermoed 1273 BW
--Novus rex, nova lex--
--Nulla poena sine lege praevia--geen straf zonder een vooraf bepaalde wettelijke grondslag
--Nulla poena sine praevia lege poenali--
--Nulla regula sine exceptione--
--Nulli res sua servit--het eigen erf dient niemand zie artikel 637 en 705 Burgerlijk Wetboek
--Nullum crimen sine praevia lege--geen misdrijf zonder een vooraf bepaalde wettelijke grondslag
--Nullus commodum capere potest de iniuria sua propria-- men kan geen voordeel halen uit een eigen onrechtmatige daad
--Nullus videtur dolo facere qui suo iure utitur- Hij die zijn eigen recht aanwendt, wordt niet geacht bedrieglijk te handelen
--Numerantur sententiae, non ponderantur-- Stemmen worden geteld en niet gewogen
--Odiosa sunt restringenda-- strenge bepalingen moeten restrictief toegepast
--Olim possesor, hodie possessor, semper possessor-- vroeger bezitter, heden bezitter, altijd bezitter 2234 BW
--Omne quod inaedificatur solo cedit-- Alles wat op de grond is gebouwd hehoort aan (de eigenaar) van de grond; natrekking 552 BW 553 BW
--Omnis definitio in iuri civili periculosa est-- Elke definitie in burgerlijk recht is gevaarlijk
--Pacta conventa quae neque contra leges neque dolo malo inita sunt, omnimodo observanda sunt-- Overeenkomsten die niest strijdig zijn met de wet, noch hun oorsprong vinden in bedrog dienen in alle opzichten nagekomen
--Pacta quae turpem causam continent non sunt observanda-- Verbintenissen met ongeoorloofde oorzaak vinden geen oorzaak 1131 BW
--Pacta sunt servanda-- overeenkomsten moeten nagekomen worden 1134 BW
--Pactis privatorum iuri publicio non derogatur-- Overeenkomsten tussen particulieren mogen geen afbreuk doen aan de publieke wet; de wet van openbare orde 6 BW
--Pater est quem nutiae demonstrant-- Diegene die door het huwelijk wordt aangewezen is de vader 315 BW
--Patere legem quam ipse fecisti-- Respecteer/Gedoog de wet die U zelf heeft gemaakt
--Pecunia soluta praesumitur solventis, nisi contrarium probetur-- Diegene die betaalt wordt vermoed eigenaar te zijn van hetgeen hij betaald heeft 1238 BW
--Periculum est epmtoris-- het risico is voor de koper : zie artikel 1583 en 1138 Burgerlijk Wetboek
--Periculum rei venditae statim ad emptorem pertinet (tametsi adhuc ea res emptori tradita non sit)-- Het risico van de verkochte zaak gaat over op de koper ook al is de zaak nog niet geleverd
--Pignoris causa est indivisa--De oorzaak van het pand (de onderliggende verbintenis) is ondeelbaar; het pand blijft bestaan in het geheel ook al is een deel van de hoofdschuld betaald 2082 BW 2083 BW
--Plurima vota valent-- de merderheid van de stemmen beslist
--Pluris est ocultatus testis unus quam auriti decem-- Een ooggetuige is meer waard dan 10 die het weten van horen zeggen
--Plus cautionis in re est quam in persona-- Een zakelijke zekerheid biedt meer waarborg dan een persoonlijke zekerheid 2019 BW
--Plus valet quod agitur quam quod simulatur-- Hetgeen partijen werkelijk zijn overeengekomen primeert op hetgeen zij hebben geveinsd 1321 BW; veinzing; tegenbrieven
--Poena maior absorbet minorem-- De zwaardere straf slorpt de lichtere op 61 SW 65 SW
--Poenalia sunt restringenda-- strafwetten moeten eng/restrictief uitgelegd
--Possesor ergo dominus-- Bezitter bijgevolg eigenaar 2279 BW
--Posteriora derogant prioribus-- Niewe wetten heffen oudere op
--Posteriores leges ad priores pertinent nisi contrariae-- Een latere wet doet geen afbreuk aan een vorige wet, tenzij zij hiermee in tegenstrijd is (alsdan wordt de oude wet stilzwijgend opgeheven)
--Prior tempore potior iure-- eerder in tijd, beter in recht. wie een ouder recht heeft, heeft een sterker recht, zie artikel 81 Hypotheekwet
--Privatis pactionibus non dubium est non laedi ius ceterorum-- (private) overeenkomsten mogen geen afbreuk doen aan rechten van derden 1165 BW
--Privatum incommodum bono publico pensatur-- Het algemeen belang weegt op tegen het individiueel ongemak
--Privatum commodum publico cedit-- het individiueel belang moet voor het algemeen belang wijken
--Probandi necessitas incumbit illi qui agit-- De bewijslast rust op de eiser 1315BW 870 Ger. W.
--Promissum cadit in debitum-- Belofte maakt schuld
--Protestatio actui contraria nihil operatur-- Het protest levert geen gevolg op, waneer het gevolgd wordt door tegenovergestelde daden 778 BW; Exécuter et protester ne vaut
--Quae ad agendum sunt temporalia ad excipiendum sunt perpetua--de vordering is tijdgebonden, de exceptie met betrekking tot de vordering niet zie Cass. 16 juni 10, Pas., 1910, I, 347
--Quae non prosunt singula, multa iuvant--Feiten die op zichzelf beschouwd geen enkele bewijskracht heben, kunnen samengenomen bewijskracht leveren
--Quae non valeant singula, iuncta iuvant-- woorden die op zichzelf beschouwd geen betekenis hebben, kunnen bewijskracht opleveren wanneer zij met elkaar in verband gebracht worden 1161 BW
--Qui de uno dicit, de altero negat-- wie het ene zegt, ontkent het andere; mbt opsommingen in wetten
--Qui excipit, non fatetur-- hij die een exceptie opwerpt, erkent niet (de grond van de zaak)
--Qui facit per alium, facit per se-- hij die door tussenkomst van een andere handelt (dus een lastgever) wordt geacht zelf te handelen (verbindt zichzelf) 1998 BW
--Qui haeret in littera, haeret in cortice-- Hij die zich vastklampt aan de leter (van de wet/contract) gaat niet dieper dan de schors; de bedoeling primeert op de letter 1156 BW
--Qui suo iure utitur neminem laedit-- wie gebruik maakt van zijn recht, brengt niemand schade toe
--Qui nimium probat, nihil probat-- wie teveel bewijst, bewijst niets
--Qui non habet in aere, luat in corpore-- wie geen geld heeft om te betalen moet het met het lijf betalen; 40 SW; vervangende gevangenisstraf; lijfsdwang
--Qui occasionem praestat, damnum fecisse videtur-- Hij die schade mogelijk gemaakt heeft (zonder ze zelf te veroorzaken) wordt geacht de schade te hebben berokkend 1382 BW; 1382 BW maakt geen onderscheid tussen rechtreekse veroorzakeing van de schade (onmiddelijke oorzaak) en onrechtstreekse (middelijke oorzaak)
--Qui succedit in locum, succedit in ius-- Wie in een ander zijn plaats treedt, treedt ook in diens rechten; 1249 BW 1250 BW 1251 BW 1252 BW 873 BW 874 BW 1689 BW 1690 BW 2029 BW
--Qui tacet, consentire videtur-- wie zwijgt stemt toe
--Qui tacet non utique fatetur, sed tamen verum est eum non negare-- wie zwijgt bekent weliswaar niet; doch hij ontkent ook niet
--Quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cur, quomodo, quando?-- Wie, wat, waar, met welke middelen, waarom, hoe, wanneer; de hexameter van de OR
--Quis?-- wie?
--Quid?-- wat?
--Ubi?-- waar?
--Quibus auxiliis?-- met welke middelen?
--Cur?-- waarom?
--Quomodo?-- hoe?
--Quando?-- wanneer
--Quid pro quo-- iets vooir iets; wederkerigheid 1102 BW
--Quo directo fieri prohibetur, etiam dictur prohibitum per indirectum-- wat rechtstreeks verboden is, is onrechtstreeks ook verboden
--Quod dubitas, ne feceris-- Ingeval U twijfelt, doe het dan niet
--Quod non est in actis, non est in mundo
--Quod nullius est, id ratione naturali occupanti conceditur-- Een zaak die aan niemand toebehoort, hoort krachtens de natuurlijke rede toe aan degene die er bezit van neemt; res nullius contra BW 539 BW 713 BW
--Quod nullum est, nullum producit effectum-- wat nietig is kan geen gevolg hebben (in verleden, heden en toekomst
--Quod nulius est, id ratione naturali occupanti conceditur-- Een res nullius hooort krachtens natuurlijke rede toe aan degene die er bezit van neemt
--Quod sine die debetur, statim debetur-- wat zonder termijn is verschuldigd, is onmiddellijk verschuldigd
--Quotiens idem sermo duas sententias exprimit, ea potissimum excipiatur quae rei gerendae aptior est-- Bewoordingen die voor tweeërlei zin vatbaar zijn, moeten worden opgevat conform de bedoeling van de contractanten
--Quoties in stipulationibus ambigua oratio est, commodissimum est id accipi quo res qua de agitur in tuto sit-- Wanneer een beding op tweeërlei wijze kan opgevat, moet het eerder worden opgevat in de zin waarin het enig gevolg kan hebben, eerder dan in die mate waarin het geen gevolg kan teweegbrengen 1157 BW
--quod ex meum fit, meum est--Wat uit het mijne voortkomt, is van mij
--Reo negante actori incumbit probatio--
--Res accesoria sequitur rem principalem--
--Res inter alios acta alliis neque nocet neque prodest-- Een zaak tusen derden kan de derde noch schaden, noch baten; contra beding ten behoeve derde 1119, 1121 BW 1165 BW
--Res inter alios iudicata alliis neque nocet neque prodest -- hetgeen gevonnist is tussen 2 partijen kan derden noch schaden, noch baten; 23 Ger. W. 1122 Ger. W.; recht op derdenverzet
--Res nullius cedit accupanti-- een zaak die aan niemand toebehoort, kan worden toegeëigend door degene die ze in bezit neemt
--Resoluto iure dantis resolvitur ius concessum--een verleend recht vervalt wanneer ook het recht van de schenker vervalt
--Res nullius primo occupanti-- komt toe aan de eerste bezitter
--Res perit domino-- De zaak gaat ten nadele van de eigenaar teniet; het risico is voor de eigenaar 1138 BW
--Res perit emptori-- De zaak gaat teniet ten nadele van de koper
--Reus excipiendo fit actor-- De verweerder die excepties opwerpt wordt eiser (hij draagt de bewijslast van zijn verweer) 1315 BW 870 Ger. W.
--Scripta publica probant se ipsa-- Authentieke akten bewijzen zichzelf 1319 BW
--Semel heres, semper heres, eenmaal erfgenamen altijd erfgenamen: artikel 777 Burgerlijk Wetboek
--Servitus in faciendo consistere nequit: een erfdienstbaarheid kan geen handelen tot voorwerp hebben: zie artikel 697 Burgerlijk Wetboek
--Sic lex, sic iudex-- zo de wet, zo de rechtspraak
--Simplex commendatio non obligat-- een eenvoudige aanbeveling (door de verkoper) verbindt (de koper) niet;
--Sine possessione usucapio contingere non potest-- Bezit is een noodzakelijke voorwaarde om door verjaring te verkrijgen.
--summum ius, summa iniuria-- het hoogste recht is het hoogste onrecht
--Societas delinquere potest-- Vennootschappen kunnen misdrijven plegen
--Societas leonina-- Leeuwenvennootschap; gehele winst voor één vennoot of een vennoot vrijgesteld van verlies is nietig 1855 BW
--Socii mei socius meus socius non est-- De vennoot van mijn vennoot is niet mijn vennoot
--Solo cedit quod solo inaedificatur-- Wat op de grond is gebouwd behoort toe aan de grond; natrekking 552 BW 553 BW
--Spoliatus ante omnia restituendus-- wie het slachtoffer is van een feitelijkheid moet eerst in zijn vorige toestand worden hersteld zie artikel 1371 Gerechtelijk Wetboek
--Sub iudice lis est-- Het geschil is nog voor de rechter; nog hangend
--Superficies solo cedit--het gebouw volgt de grond zie artikel 552 B.W.
--Superflua non nocent-- hetgeen overtollig is schaadt niet
--Tantum devolutum quantum appellatum-- Slechts datgene dat vermeld staat in de beroepsakte wordt behandeld door de appelrechter; contra devolutieve kracht van het hoger beroep
--Tantum praescriptum, quantum possessum-- men kan niet meer door verjaring verkrijgen dan waarover men het bezit heeft uitgeoefend zie artikel 2229 Burgerlijk Wetboek.
--Tot capita, tot sententae-- Zoveel vorderingen, zoveel vonnissen; een uitspraak is niet ondeelbaar zij kan partieel uitgevoerd of is partieel appellabel
--Utilius scandalum nasci permittitur, quam veritas relinquatur--Beter schandaal laten ontstaan dan de waarheid op te offeren
--Verba volant, sripta manent--
--Vim vi repellere licet-- Geweld ter verdediging is toegelaten; zelfverdediging 416 SW