De antisociale of dissociale persoonlijkheidsstoornis is een persoonlijkheidsstoornis die wordt gekenmerkt door antisociaal en impulsief gedrag. In grote lijnen beschouwt men deze stoornis als gelijk aan de aandoening die vroeger de psychopathische of sociopathische persoonlijkheidsstoornis werd genoemd. In de samenleving heeft ongeveer 3% van de mannen en 1% van de vrouwen de antisociale persoonlijkheidsstoornis (volgens het DSM-IV). Omdat er zoveel meer mannen dan vrouwen deze stoornis hebben, wordt deze ook wel eens 'borderline voor mannen' genoemd. De relatie waaraan daarbij wordt gerefereerd is zuiver statistisch van aard, omdat de symptomen en oorzaken wezenlijk verschillen.
Criminologische benadering
Crimineel gedrag is niet noodzakelijk voor de diagnose, maar lijders aan ASP komen zeer vaak in aanraking met politie en justitie door hun veronachtzaming van de normen en waarden in de maatschappij en de rechten van anderen. Een gebrekkig/verstoord inlevings- en verplaatsingsvermogen is hiervan een belangrijke oorzaak. Het is echter onjuist om alle criminelen af te doen als ASP-lijders: veel criminelen hebben geen ASP en omgekeerd zijn veel ASP-lijders niet crimineel. Sommigen zijn van mening dat mensen die buitengewoon goed presteren in de maatschappij, ASP-kenmerken vertonen, omdat ze minder moeite zouden hebben met het nemen van harde beslissingen.
Mensen met de antisociale persoonlijkheidsstoornis kunnen heel innemend en charmant zijn, maar kunnen door impulsiviteit en gebrek aan inlevingsvermogen snel in conflicten terechtkomen. Ze liegen vaak in hun voordeel en zijn niet bang, wat mogelijk verklaart waarom zij de consequenties van hun handelingen niet inzien. Berouw, empathie of schuldgevoel komt bij ASP-lijders niet of slechts in verminderde mate voor.
Mannen en vrouwen met AST stoornissen zijn veelplegers van bedrog, valsheid in geschrifte, misbruik van vertrouwen, bedrieglijk onvermogen, faillissementsmisdrijven, stalking.
Mannen kunnen daarnaast veelplegers zijn van ernstige geweldmisdrijven, verkrachting en zelfs moord.
Vrouwen maken zich minder schuldig aan geweldmisdrijven (uitzondering vergiftiging) maar meer aan vermogensdelicten
De vaststelling van ASP bij plegers van geweldmisdrijven is evenwel niet steeds correct en wordt op assisenhoven en correctionele rechtbanken vaak te vlug weerhouden en dit onder meer wanneer men geen afdoende verklaring vindt voor het gedrag.
Motieven zoals jaloezie, explosie van emoties, geldgewin, wraak, zijn daarom geen bewijzen van ASP. En zeer vaak zwijgt een slachtoffer over zijn motieven, bv. omdat het feit een afrekening uitmaakt en spreken gevaarlijker kan zijn dan zwijgen, gezien de "wetten" van de omerta in de gevangenis en erbuiten door de onderwereld worden toegepast. Maar onderzoekers dienen ook rekening te houden met verborgen gehouden motieven die te maken hebben met schaamte, zoals seksuele geaardheid of homoseksuele verkrachting of aanranding op de eerbaarheid waarover een man liever zwijgt en die nochtans de eigenlijke aanleiding van de feiten kan geweest zijn. De zwijgende dader die misschien een klein voorwerp heeft meegenomen zal in dit geval vaak als sociopaat veroordeeld worden voor roofmoord met een maximale straf...
Burgerrechtelijke benadering
Personen met antisociale persoonlijkheidsstoornissen zijn ook veel meer dan de gemiddelde persoon betrokken in burgerlijke procedures. Door hun gebrek aan inlevingsmogelijkheid, zijn zij niet in staat hun eigen kansen in een procedure als eiser in te schatten en stellen vaak met de nodige overmoed procedures in. Hun advocaten zijn niet de betere advocaten, maar zij die hun standpunt willen delen en hierdoor vaak het meesterschap van hun zaak verliezen. Zij zien zich zich steeds als de verongelijkte partij, erkennen geen fouten, kunnen geen excuses aanbieden. Zij hebben geen respect voor wetten of contracten, vinden dat anderen geen begrip voor hen hebben, terwijl zij zelf nooit begrip voor anderen kunnen opbrengen. Aldus zullen zij ook vaker dan anderen gedagvaard worden en leven van het ene proces in het andere, hetgeen vaak bijdraagt tot volledig vermogensverlies.
Consumptie en behoeftebevrediging
Psychopaten en sociopaten, leven van onmiddellijke behoeftebevrediging. Zij zijn vaak seksverslaafd, koopverslaafd en op bepaalde (maar zeker niet alle) hyperpunctueel. Wat zij zien en hen behaagt dienen ze onmiddellijk te hebben. Zij geven meer geld uit dan ze bezitten, gaan verbintenissen en engagementen aan die ze niet kunnen nakomen en overschatten hun mogelijkheden en capaciteiten. Zij zien het leven met als meridiaan hun eigen navel waar alles rond draait, Zij zien de wereld en de omgeving enkel vanuit hun standpunt .
Relaties en familiale banden
Personen met antisociale persoonlijkheidsstoornissen (psychopaten-socipaten), hebben zeer losse of onbestaande familiebanden. Zij voelen familiebanden aan als opgedrongen door hen niet gekozen banden, die volgens hen een groot aandeel hebben in hun eigen problemen en tegenslagen. Zij breken met familie en blijven totaal onbewogen bij een overlijden of ernstige ziekte in hun familie. Vaak gaan zij familiale conflicten, incest, mishandelingen, fabulieren om op basis hiervan hun gedrag te kunnen rationaliseren en rationaliseren doen ze steeds tot meerdere eer van hun eigen persoonlijkheid. Soms zijn deze verhalen ook echt maar in de regel slechts voor een percentage of ferm bijgekleurd.
Hun relaties zijn zeer kortstondig. Zij trachten uit elke relatie zoveel mogelijk voordeel te halen. Elke relatie heeft tot doel een voordeel te verstrekken, wordt dit niet bereikt of niet vlug genoeg, dan wordt de relatie verbroken en eens het beoogde resultaat bereikt wordt de relatie beëindigd om een nieuwe relatie, een nieuwe uitdaging een nieuwe behoefte te bevredigen. Zij hebben aldus wisselende werkgevers, wisselende zakenrelaties en dito breuken. Zij zijn ontrouw in relaties met zeer vaak wisselende partners. Seks en zelfs kinderen en hun afstamming zijn instrumenten, tools om hun doelen te bereiken.
Op het werk
Personen met ASP, doen op het werk stenen vechten, verstoren de arbeidsrelaties, al wekken zij juist de indruk op deze te beheersen en te controleren. Zij wekken vertrouwen en vriendschap op bij hun collega's, verzamelen massaal informatie om deze nadien te gebruiken. Zij gaan manipulatief te werk en stellen zich onmisbaar op om loonsverhoging en bijkomende voordelen te bekomen. Niet zelden gaan ze met oog op het bereiken van een specifiek doel een relatie aan op het werk, zij compromiteren, chanteren. Zij zullen met alle mogelijke middelen mensen met zelfs jarenlange ervaring wegduwen, wegpesten of ontslaan indien zij hiertoe de macht hebben. Zij zullen nieuwe personeelsleden voorstellen vanuit hun eigen kring. Zij schuwen hierbij personen met een door hen veronderstelde hoge persoonlijkheid en zoeken bij aanwerving precies naar die personen die volgens hun verwachtingen door hen het best gemanipuleerd kunnen worden. Zelf stellen ze zich bij sollicitaties in de regel bijzonder onderdanig en low profile op. Zij hebben vaak een grote inzet, waarbij zij hun resultaten in de verf zetten en deze van de anderen zich eveneens toe-eigenen. Zij zijn meesters in delegeren waardoor ze de indruk wekken pakken werk te verzetten, terwijl het werk de facto door anderen wordt gedaan. ZE geven nooit fouten toe en schuiven risico's af op anderen. Zij wisselen zeer vaak van job. Meestal na hooguit 2 jaar worden ze ontmaskerd.
Manipulatief gedrag
Beter dan wie ook kunnen zij manipuleren. Zij zijn in staat anderen voortdurend tot hun eigen voordeel in te schakelen. Zij zijn aldus in staat gunsten van anderen te bekomen die anderen niet kunnen bekomen, door macht, gefingeerde vriendschap, afhankelijkheid, macht. Zij verzamelen informatie over alles en iedereen, zij registreren elk gedrag en slaan elk document op om het nadien zo nodig te gebruiken. Vertrouwelijkheid bestaat voor hen niet. Tijdelijk worden zij als koningen of koninginnen aanzien, waarbij zij een fictief aura opwekken en een niet gefundeerd respect, dat bij de anderen vaak als macht wordt ervaren waaraan men niet kan weerstaan.
Gezagsrelatie
Wanneer de gezagsrelatie zeer duidelijk en afgelijnd is, zoals in een gevangenis lijken zij zeer goed te functioneren. Zij bestuderen elke machtssituatie en buiten deze uit. Wanneer het gezag boven hen ontegensprekelijk vast staat zullen zij dit zolang als nodig slaafs respecteren om hieruit alle voordelen te halen (zoals een vervroegde vrijlating). Zij kunnen aldus maanden en jarenlang een perfecte rol van onderdanigheid, vriendelijkheid en behulpzaamheid fingeren om hierna genadeloos toe te slaan eens terug vrij of eens zij het gezag met succes kunnen ondernemen. Enkel psychopaten met de hoogste intelligentie zijn hiertoe in staat omdat zij over het emotionele IQ dienen te beschikken geduld uit te oefenen, hetgeen voor een psychopaat niet niet zo eenvoudig is.
Intelligentie
De meeste personen met antisociale persoonlijkheidsstoornissen zijn intelligent tot zeer intelligent. In de regel hebben zij ergens in hun carrière een gat, een periode waarbij ze even uit circulatie waren, een verloren studiejaar. Dit zijn periodes waarbij ze hun wetmatigheden nog niet konden afstemmen op een gewijzigde situatie en zich dienden te herbronnen. Maar dan, zelfs na een falen, kunnen ze er staan sterker dan ook. Hun emotioneel IQ is op een normale schaal is evenwel te herleiden tot minder dan debiel, daarentegen hebben zij een manipulatief IQ dat in meerdere of mindere mate in staat is een masker op hun emoties en drijfveren te leggen. De gevaarlijkste personen met ASP zijn deze met een hoog manipulatief IQ. Gelukkig heeft een groot deel een lager manipulatief IQ door hun onmiddellijke behoeftebevrediging waardoor hun masker vlugger afvalt.
Leugenaars
Personen met ASP kunnen liegen en liegen zoals een paard zich ontlast. Zij bouwen een eigen gelogen verleden op., verdraaien hun woorden en beloften, vervalsen schaamteloos stukken, schakelen derden in om hun leugens te ondersteunen.