Bij artikel 1146 oud BW wordt voorgeschreven dat schadevergoeding eerst dan verschuldigd is wanneer de schuldenaar in gebreke is zijn verbintenis na te komen. Artikel 1139 BW luidt dat de schuldenaar in gebreke wordt gesteld, hetzij door een aanmaning of door een andere daarmee gelijkstaande akte, hetzij door de overeenkomst zelf, wanneer deze bepaalt dat de schuldenaar zal in gebreke zijn zonder dat enige akte nodig is en door het enkel verschijnen van de vervaltijd.
Conform deze wetsbepalingen is de voorafgaande ingebrekestelling van de schuldenaar een essentiële voorwaarde voor contractuele aansprakelijkheid. De ingebrekestelling is in beginsel steeds voorafgaand vereist om de nakoming van een verbintenis te kunnen vorderen. De eis van een voorafgaande ingebrekestelling beantwoordt aan een algemeen rechtsbeginsel en geldt ongeacht de aard van de sanctie die de schuldeiser beoogt. Bij ontstentenis van ingebrekestelling blijft de verbintenis weliswaar voortbestaan, maar is haar afdwingbaarheid geneutraliseerd. De schuldeiser kan tot de schuldenaar geen verwijt richten met betrekking tot de schade die hij heeft geleden zolang geen ingebrekestelling is gebeurd. Enkel zijn eigen inactiviteit ligt aan de basis van die toestand.
Het gemeen verbintenissenrecht vereist een ingebrekestelling. Het doel van de ingebrekestelling is de wanprestatie reeds te doen intreden in de gevallen waarin dat niet van rechtswege geschiedt en de schuldenaar een laatste kans te bieden zijn verplichtingen vooralsnog uit te voeren en is vereist voor de toepassing van de nadelige gevolgen die de wanprestatie voor de in gebreke zijnde schuldenaar meebrengt (G. BAERT, Aanneming van werk., in A.P.R., Kluwer, 2001, p. 281, nr. 827). Een ingebrekestelling is een formele aanmaning waardoor de schuldeiser duidelijk en ondubbelzinnig laat weten dat contractuele wanprestatie worden verweten en wat de aanspraken zijn.
Het vereiste van een ingebrekestelling geldt zowel wanneer de schuldeiser de uitvoering in natura eist als wanneer hij vervangende schadevergoeding wil bekomen.
De civielrechtelijke sancties die aan een beweerdelijke contractuele tekortkoming zijn verbonden, kunnen slechts uitwerking krijgen na een voorafgaande aanmaning (Cass. 9 april 1976, Arr. Cass. 1976, 921; Gent 6 mei 2003, N.J.W. 2003, 1006 en de verwijzingen aldaar).
Bij ontstentenis van een ingebrekestelling blijft de verbintenis bestaan, doch is de afdwingbaarheid geneutraliseerd; de schuldenaar is niet in gebreke de verbintenis na te komen zolang geen ingebreke-stelling is gebeurd. De schuldenaar kan geen verwijt richten m.b.t. de schade die hij "lijdt" zolang geen ingebrekestelling gebeurde:' enkel zijn eigen inactiviteit ligt aan de basis van die toestand (L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, lntersentia, Antwerpen, 2000, p. 520, nr. 412).
Een factuurprotest in algemene termen, zonder melding van een wanprestatie en zonder opvolgende ingebrekestelling wegens wanprestatie, verhindert de debiteur van de factuur om in een procedure een contractuele tekortkoming in te roepen.
Een contractuele wanprestatie kan voor de rechtbank slechts worden ingeroepen indien er voorafgaandelijk aan de dagvaarding of de instelling van de eis of verweer dienaangaande in conclusies een tijdige ingebrekestelling is geschied.