De appartementseigenaars van een flatgebouw zijn verplicht bij te dragen in de kosten van onderhoud, herstelling en vernieuwing die voor rekening van de vereniging van mede-eigenaars komen. Het enkele feit dat men mede-eigenaar is, volstaat om aan die verplichting onderworpen te zijn. Of een kavel al dan niet bewoond wordt, heeft daarop geen invloed. In de praktijk komt het voor dat de bouwpromotor bij de opmaak van de basisakte een regeling laat opnemen waarbij hij, zolang bepaalde kavels nog niet zijn verkocht, geheel of gedeeltelijk wordt vrijgesteld van bijdragen in de gemeenschappelijke lasten. De vraag is of dergelijke clausules toelaatbaar zijn.
Het gebouw in oprichting
Zodra de bouwpromotor over de nodige vergunningen beschikt, kan hij een gebouw oprichten of verbouwen en kavels op plan verkopen. Bij dergelijke verkoop betaalt de koper doorgaans de grondprijs en de bouwkosten naarmate de werken vorderen. Tijdens de bouwfase blijft de promotor de organisator van het project en draagt hij in die hoedanigheid de lasten die verband houden met de niet-verkochte kavels.
Het voltooide gebouw en de oplevering
Wanneer het gebouw voltooid is, vindt de voorlopige oplevering plaats van de privatieve en de gemeenschappelijke delen, gevolgd door de definitieve oplevering. Vanaf de voorlopige oplevering worden de kopers mede-eigenaars en dragen zij, samen met de promotor, de lasten van het gebouw. De bouwpromotor kan vanaf dat moment geen bouwkosten meer aanrekenen, maar blijft verplicht om zijn deel in de gemeenschappelijke kosten te betalen zolang hij eigenaar blijft van niet-verkochte kavels.
Ontstaan en werking van de vereniging van mede-eigenaars
De vereniging van mede-eigenaars ontstaat zodra minstens één kavel is overgedragen, maar treedt vaak pas echt in werking wanneer meerdere kavels verkocht zijn. Tot die tijd neemt de promotor of een voorlopig syndicus meestal de eerste beheerstaken op zich, zoals het afsluiten van verzekeringen en onderhoudscontracten. De kosten die hij in dat kader voorschiet, moeten later worden gedragen door alle mede-eigenaars in verhouding tot hun aandeel in de gemeenschappelijke delen.
De dwingende bijdrageplicht
De lasten van onderhoud, herstelling en vernieuwing moeten worden verdeeld naar evenredigheid van de waarde of van het nut van de gemeenschappelijke delen. Die bijdrageplicht geldt voor iedere mede-eigenaar zonder uitzondering, ook voor de bouwpromotor voor zover hij kavels in eigendom houdt. De verplichting is van dwingend recht en kan niet worden uitgesloten of verminderd via een beding in de basisakte of in het reglement van mede-eigendom. Een clausule die de promotor vrijstelt van lasten is dus nietig en wordt voor niet geschreven gehouden.
Het verbod op onevenwichtige bedingen
Vrijstellingsbedingen kunnen niet alleen strijdig zijn met het appartementsrecht, maar ook worden getoetst aan de regels over onrechtmatige bedingen in overeenkomsten met consumenten. Sinds de hervorming van het economisch recht wordt algemeen aanvaard dat deze bescherming ook geldt tegenover de bouwpromotor, die als professionele verkoper optreedt. Een beding dat de toekomstige mede-eigenaars bindt maar de promotor vrijstelt van verplichtingen, schept een kennelijk onevenwicht tussen rechten en plichten en kan in rechte worden vernietigd. De vereniging van mede-eigenaars kan bovendien vorderen dat het reglement van mede-eigendom wordt aangepast aan de wettelijke en billijke verdeelsleutels.
Aansprakelijkheid van de bouwpromotor
De bouwpromotor die de basisakte opstelt of laat opstellen, heeft een bijzondere verantwoordelijkheid. Hij moet ervoor zorgen dat de statuten in overeenstemming zijn met de wet en dat ze geen bedingen bevatten die de rechten van de mede-eigenaars aantasten. Negeert hij die plicht en laat hij een kennelijk onwettige of oneerlijke regeling opnemen, dan kan hij aansprakelijk worden gesteld voor de schade die daaruit voortvloeit. De promotor kan zich niet verschuilen achter louter technische kennis: ook de juridische conformiteit behoort tot zijn verantwoordelijkheid.
De advies- en waarschuwingsplicht van de notaris
De notaris heeft als openbaar ambtenaar een versterkte zorgplicht. Zelfs wanneer enkel de promotor opdrachtgever is, moet hij de belangen van de toekomstige mede-eigenaars beschermen. Hij moet partijen wijzen op tegenstrijdige belangen en op bedingen die een duidelijk onevenwicht veroorzaken, en hen volledig inlichten over de rechten en verplichtingen die uit de akte voortvloeien. De notaris moet erop toezien dat de verdeling van lasten correct en wettig gebeurt. Als de promotor weigert de akte aan te passen, kan de notaris in laatste instantie zijn ambt weigeren. Doet hij dat niet en blijft een kennelijk onwettige clausule behouden, dan kan hem beroepsaansprakelijkheid treffen.
Herziening en rechtsherstel
Wanneer een onrechtmatig beding wordt vastgesteld, kan elke mede-eigenaar of de vereniging van mede-eigenaars bij de rechter vragen dat de lastenverdeling wordt gewijzigd en dat de nietige bepaling wordt vervangen door een wettige en billijke regeling. De overige bepalingen van de statuten blijven behouden voor zover zij zelfstandig kunnen voortbestaan.
Slotbeschouwing
De bijdrageplicht voor gemeenschappelijke lasten behoort tot de kern van het appartementsrecht. Zij rust op elke mede-eigenaar en kan door geen enkel contractueel beding worden omzeild. De bouwpromotor, die het gebouw tot stand brengt en de statuten opstelt, moet die dwingende regel respecteren. De notaris, als neutrale deskundige, moet erop toezien dat dit in de akte wordt weerspiegeld. Een correcte en evenwichtige splitsingsakte is niet alleen een juridische vereiste, maar ook een waarborg voor vertrouwen en rechtszekerheid in de mede-eigendom.
FAQ – De bijdrage van de bouwpromotor en de adviesplicht van de notaris
1. Moet de bouwpromotor bijdragen in de gemeenschappelijke lasten voor de niet-verkochte kavels?
Ja. Zolang de bouwpromotor eigenaar blijft van één of meer kavels, is hij verplicht bij te dragen in alle gemeenschappelijke lasten van het gebouw, net als de andere mede-eigenaars. Deze verplichting is van dwingend recht en kan niet contractueel worden uitgesloten.
2. Mag de promotor in de basisakte opnemen dat hij vrijgesteld is van bijdragen tot alle kavels verkocht zijn?
Neen. Een dergelijk beding is in strijd met het dwingend recht van de mede-eigendom en wordt geacht niet te bestaan. De kosten moeten verdeeld worden naar evenredigheid van waarde of nut van de gemeenschappelijke delen.
3. Wie betaalt de kosten in de periode vóór de oprichting van de vereniging van mede-eigenaars?
De promotor of een voorlopig syndicus neemt doorgaans de eerste beheerstaken op zich en betaalt de noodzakelijke kosten (zoals verzekeringen, nutsvoorzieningen en onderhoud). Deze worden later afgerekend tussen alle mede-eigenaars volgens hun aandeel.
4. Wat als de bouwpromotor de kosten aanrekent die eigenlijk tot de aanneming behoren?
De mede-eigenaars mogen enkel de exploitatiekosten dragen, niet de bouwkosten. Kosten die uitsluitend verband houden met de uitvoering van het bouwproject kunnen niet worden doorgerekend aan de vereniging van mede-eigenaars.
5. Kan de vereniging van mede-eigenaars een vrijstellingsbeding aanvechten?
Ja. De vereniging kan het beding laten vernietigen omdat het strijdig is met het appartementsrecht of omdat het een onrechtmatig beding vormt dat een kennelijk onevenwicht schept tussen rechten en plichten. De rechter kan de lastenverdeling herzien en een billijke regeling opleggen.
6. Kan de bouwpromotor aansprakelijk worden gesteld voor een foutieve statutaire regeling?
Ja. De promotor is verantwoordelijk voor de inhoud van de basisakte en moet ervoor zorgen dat de statuten wettig en evenwichtig zijn. Indien hij misbruik maakt van zijn positie of onwettige clausules laat opnemen, kan hij aansprakelijk worden gesteld voor de schade die daaruit voortvloeit.
7. Welke rol heeft de notaris bij de redactie van de splitsingsakte?
De notaris heeft een versterkte zorgplicht en moet erop toezien dat de statuten conform de wet zijn. Hij moet partijen waarschuwen voor bedingen die manifest onredelijk of onwettig zijn en heeft de plicht om de belangen van de toekomstige mede-eigenaars te beschermen, zelfs als die niet aanwezig zijn.
8. Wat als de notaris nalaat te waarschuwen voor een onwettig beding?
Dan kan hij aansprakelijk worden gesteld wegens schending van zijn informatie- en raadgevingsplicht. De notaris moet in laatste instantie zijn ambt weigeren wanneer een bouwpromotor weigert een kennelijk onwettige akte aan te passen.
9. Kan de rechter de lastenverdeling aanpassen?
Ja. Wanneer blijkt dat de lastenverdeling in de statuten foutief of onbillijk is, kan de rechter de verdeling wijzigen en vervangen door een wettige en redelijke regeling.