• invrijheidstelling onder voorwaarden
• voorlopige hechtenis onder elektronisch toezicht
• invrijheidstelling met borgsom
Er wordt soms te vaak vergeten dat de voorlopige hechtenis geen straf is maar een maatregel in het belang van het onderzoek. Personen die in voorlopige hechtenis worden genomen, zijn derhalve per definitie onschuldig gezien iedereen geacht wordt onschuldig te zijn zolang hij niet als schuldig werd veroordeeld in een definitief vonnis of arrest.
Zowel schuldigen als onschuldigen kunnen derhalve van hun vrijheid worden genomen in het belang van een strafrechtelijk onderzoek. Al dienen er aanwijzingen van schuld bewezen te worden, toch dient de schuld onder geen enkel beding vast te staan om een persoon van zijn vrijheid te ontnemen.
De politiediensten hebben het recht om iemand gedurende 24 uur (eenmaal verlengbaar in uitzonderlijke omstandigheden) vast te houden. Dit gebeurt niet in gevangenissen, maar in politiecellen die in vaak erbarmelijke en mensonwaardige toestand verkeren.
Binnen de 24 uur (uitzonderlijk na 48 uur) dient de verdachte voor de onderzoeksrechter geleid te worden.
De onderzoeksrechter oordeelt op grond van een ondervraging of de verdachte in hechtenis wordt genomen.
Het verhoor bij de onderzoeksrechter is echter van uitzonderlijk belang, precies omdat de verdachte in deze fase zelf voorstellen kan aanbrengen als alternatief voor de aanhouding, lees voorlopige hechtenis.
In de praktijk betekent dit dat de onderzoeksrechter vaak aandringt op een bekentenis dan wel de verdachte wijst op het onsamenhangend karakter van zijn verhaal met uitnodiging het juiste verhaal te vertellen. Niemand is verplicht zichzelf te beschuldigen en iedereen heeft het recht om te zwijgen.
Maar deze keuze is een subtiele wandeling op een slappe koord, zeker wanneer de voorlopige hechtenis dreigt. De bijstand van een advocaat wordt daarom voorzien bij dit verhoor voor de onderzoeksrechter. De advocaat kan de beklaagde adviseren om te bekennen hetgeen niet te ontkennen valt, bovendien kan hij de verdachte helpen om een voorstel te doen tot in vrijheidstelling onder voorwaarden. Deze voorwaarden kunnen van allerlei aard zijn zoals bijvoorbeeld:
- de belofte geen contact te onderhouden met andere verdachten of andere betrokkenen in de zaak;
- geen commentaar te geven aan de pers;
- geen contact te zoeken met slachtoffer;
- zicht onthouden van het nemen van bepaalde middelen of het gebruik van alcohol;
- het zich laten opnemen in een instelling;
- gevolg te geven aan elke oproep van de politie en zich bijvoorbeeld dagelijks te melden;
- reeksen therapie volgen;
- …
Wanneer de onderzoeksrechter tot aanhouding beslist, is deze beslissing voor 5 dagen geldig. In deze periode kan de onderzoeksrechter op elk moment op eigen initiatief beslissen om de inverdenkinggestelde in vrijheid te stellen.
Hij die dus in verdenking is gesteld en in voorlopige hechtenis is genomen kan op elk ogenblik de onderzoeksrechter aanschrijven, aandringen op een onderhoud met de onderzoeksrechter, aandringen dat zijn of haar advocaat contact opneemt met de onderzoeksrechter om een verzoek neer te leggen tot voorlopige vrijheid, eventueel vrijheid onder voorwaarden.
Binnen de vijf dagen dient elke door de onderzoeksrechter aangehouden persoon te verschijnen voor de raadkamer. De raadkamer is een onderdeel van de rechtbank van eerste aanleg die beslist of er voldoende redenen zijn om de voorlopige hechtenis te handhaven.
Ook voor de raadkamer kan de in verdenking niet alleen zijn vrijlating vragen maar ook de vrijheid onder voorwaarden. Betreft de zelfde soort voorwaarden als diegene die hij aan de onderzoeksrechter kan voorstellen ( zie hoger).
De raadkamer beschikt over de mogelijkheid om een justitieassistent opdracht te geven een sociaal onderzoek uit te voeren ten einde na te gaan of deze voorwaarden in praktijk kunnen nageleefd worden en of er daadwerkelijk hiertoe bereidheid is. Anderzijds zal de maatschappelijke enquête trachten voorwaarden op maat te maken, rekening houdende met de psychologische en sociale context van de inverdenkinggestelde.
De rechtbank kan ook een beknopter voorlichtingsverslag aan de justitieassistent vragen, louter teneinde na te gaan of er bereidheid is om de voorwaarden na te komen en of de situatie van de inverdenkinggestelde dit toelaat.
Zoals reeds gesteld kunnen de voorwaarden op een zeer vrije en creatieve manier worden ingevuld door gebods- en verbodsbepalingen die de vrijheid in meerdere of mindere mate beperken zonder dat er gebruik dient gemaakt te worden van de gevangenis bij wijze van effectieve voorlopige hechtenis.
Deze vaak strenge voorwaarden gelden voor een maximen duur van 3 maanden en eindigen in elk geval bij de uitspraak van de correctionele rechtbank, weze het natuurlijk dat de correctionele rechtbank probatieuitstel of probatieopschorting kan bevelen voor een bepaalde periode die geheel of ten dele overeenkomen met de voorwaarden die opgelegd werden tijdens de voorlopige hechtenis.
Wie de “gunstmaatregels” van vrijheid onder voorwaarde heeft bekomen in plaats van de voorlopige hechtenis, krijgt een justitieassistent toegewezen met wie hij regelmatig gesprekken zal dienen te hebben.
Er dient dan aan elke oproep van de justitieassistent gevolg gegeven te worden.
De justitieassistent heeft een zekere vrijheid bij de begeleiding. Hij kan doorverwijzen naar derden zoals naar hulpcentra.
Het is de bedoeling dat de justitieassistent de inverdenkinggestelde helpt om de voorwaarden na te leven. Hij is dus de gesprekspartner van de inverdenkinggestelde wanneer deze moeilijkheden zal ondervinden om bepaalde voorwaarden na te komen.
Zoals reeds gesteld is de maximum duur van de proef periode 3 maanden. Het is perfect mogelijk dat er ondertussen zelf nog geen datum bepaald is voor de correctionele zitting of dat er nog geen beslissing tot verwijzing is tussen gekomen naar de correctionele rechtbank (waarbij er ook nog steeds de mogelijkheid bestaat dat de betrokkene buiten vervolging wordt gesteld).
Aangezien de proefperiode maximum 3 maanden mag bedragen, eindigt deze proefperiode na 3 maanden. Maar deze beëindiging verloopt niet automatisch. 15 dagen voor het einde van de proefperiode dient de justitieassistenten eindverslag te bezorgen aan de rechter. Op basis van dit eindverslag kan er beslist worden om de inverdenkinggestelde toch in hechtenis te nemen, de termijn van de vrijheid onder voorwaarde noch eens met 3 maanden te verlengen of de inverdenkinggestelde vrij te laten.
Wie de voorwaarden niet naleeft dan wel ( nieuwe) misdrijven pleegt tijdens de vrijheid onder voorwaarden, zal geconfronteerd worden met een nieuw aanhoudingsbevel.