Het hof van assisen is een volkstribunaal, in de zin dat het oordeel geveld wordt door de burgers en niet door beroepsrechters. Het hof van assisen werd in 1791 in Frankrijk ingesteld en werd in België en Nederland gedurende de Franse overheersing ingevoerd. Het werd in 1816 door Nederland afgeschaft, maar in België, na de onafhankelijkheid, opnieuw ingesteld in 1831. Heden ten dage bestaat het assisenhof uit beroepsrechters en juryleden-burgers. De Voorzitter leidt de debatten, de jury doet zonder aanwezigheid van de beroepsrechters uitspraak over de schuldvraag. De beroepsrechters beslissen samen met de jury nadien over de strafmaat.
De discretionaire bevoegdheid van de voorzitter
De voorzitter leidt niet alleen de debatten maar heeft tevens politie-bevoegdheid zodat hij tijdens de terechtzitting de orde kan handhaven en alle maatregelen kan nemen die hij nodig acht om de waarheid aan het licht te brengen. De voorzitter is een magistraat van het hof van beroep. De twee assessoren, zijn rechters in de rechtbank van eerste aanleg.
De jury
De jury bestaat uit 12 gezworenen en uit een of meer plaatsvervangende gezworenen.
De gezworenen worden bij loting aangewezen.
Zij moeten voldoen aan volgende voorwaarden:
de Belgische nationaliteit hebben;
de burgerlijke en politieke rechten genieten;
tussen 30 en 60 jaar oud zijn;
kunnen lezen en schrijven;
in de provincie wonen waar het proces plaats heeft.
Men kan zich niet kandidaat stellen om jury-lid te zijn. De juryleden worden bij loting aangewezen. Vervolgens moeten zij zich op de dag van de opening van het proces op het hof van assisen aanbieden.
Om de vier jaar stelt iedere gemeente een lijst van gezworenen op. De gezworenen worden geloot onder de kiezers van Belgische nationaliteit die tussen de 30 en de 60 jaar oud zijn en hun burgerlijke en politieke rechten genieten.
Aan deze personen wordt een inlichtingenformulier bezorgd om vast te stellen of zij kunnen lezen en schrijven, of zij de debatten kunnen volgen in de taal van de rechtspleging, of zij een beroep uitoefenen, of zij een politiek mandaat hebben,
en of zij denken redenen te hebben die verantwoorden dat zij niet kunnen zetelen.
Op grond van de formulieren worden de personen die niet kunnen lezen of schrijven, de personen die de taal die tijdens het proces wordt gebruikt niet kennen, de politieke mandatarissen, de magistraten, de griffiers, de hoge ambtenaren,
onmiddellijk uitgesloten.
De gemeenten sturen de lijsten van de gezworenen naar de provincies, die ze op hun beurt overzenden aan de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg van de provinciehoofdplaats.
Bij deze definitieve lijst wordt een overzicht gevoegd van de personen die hun woonplaats hebben in het arrondissement waar het hof van assisen zal zetelen. Dit overzicht dient voor de loting van de plaatsvervangende gezworenen.
Ten minste twintig dagen voor de datum waarop het proces wordt geopend, gaat de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg van de provinciehoofdplaats over tot de loting van de gezworenen.
Uit de definitieve lijst worden dertig namen geloot (de kandidaat-gezworenen). Dertig andere namen worden geloot uit de lijst van de personen die hun woonplaats hebben in het arrondissement waar het hof van assisen zal zetelen (de kandidaat-plaatsvervangende gezworenen).
Deze personen worden opgeroepen door een gerechtsdeurwaarder om in persoon te verschijnen voor het hof van assisen om deel te nemen aan de loting van de jury en eventueel deel uit te maken van de jury.
De dag waarop de zitting wordt geopend laat de voorzitter van het hof van assisen de ene kandidaat-gezworene na de andere van beide lijsten oproepen door de griffier.
De procedure verloopt in openbare terechtzitting in aanwezigheid van het openbaar ministerie, van de beschuldigde en zijn advocaat en eventueel van de burgerlijke partij en haar advocaat.
Op verzoek van de voorzitter kunnen de kandidaten van beide lijsten vragen niet te moeten zetelen wegens persoonlijke, familiale of professionele redenen. Het hof beslist of dat verantwoord is.
Uit de aldus gevormde groep loot de voorzitter de effectieve gezworenen die zich moeten voorstellen aan de verdediging en aan het openbaar ministerie. Deze kunnen de kandidaten aanvaarden of weigeren (wraken) zonder hun beslissingen te moeten motiveren. Het aantal wrakingen, dat gelijk is voor de verdediging en voor het openbaar ministerie, is bij wet bepaald naar gelang van het aantal plaatsvervangende gezworenen. De verdediging wraakt als eerste.
De loting is voltooid zodra de twaalf gezworenen en de plaatsvervangende gezworenen (waarvan het aantal door het hof wordt vastgesteld) zijn aanvaard.
Eed van de gezworenen:
De voorzitter nodigt elke gezworene (werkende gezworenen en plaatsvervangers) uit om openbaar de eed af te leggen.
De voorzitter richt tot de gezworenen, die hem rechtstaand aanhoren, de volgende toespraak :
Gij zweert en belooft dat gij de aan N. ten laste gelegde feiten met de grootste aandacht zult onderzoeken; dat gij geen afbreuk zult doen aan de belangen van de beschuldigde of aan de belangen van de maatschappij, die hem beschuldigt; dat gij met niemand in verbinding zult komen voordat uw verklaring is afgelegd; dat gij geen gehoor zult geven aan haat of kwaadwilligheid, aan vrees of genegenheid; dat gij zult beslissen op grond van de aangevoerde bezwaren en de middelen van verdediging, naar uw geweten en uw innige overtuiging, met onpartijdigheid en vastberadenheid zoals het een vrij en rechtschapen mens betaamt .
De gezworenen, een voor een door de voorzitter genoemd, antwoorden met opgeheven hand "Ik zweer het", op straffe van nietigheid.
Welke rechten hebben de gezworenen?
De gezworenen hebben het recht:
een afschrift te krijgen van de akte van beschuldiging en van de akte van verdediging ingeval zij bestaat;
vragen te stellen aan de getuigen en aan de beschuldigde, door het woord te vragen aan de voorzitter;
aantekeningen te maken ;
vergoed te worden:
Vergoeding
De werkende en de plaatsvervangende gezworenen hebben recht op een vergoeding van 34,55 euro (in 2003) voor elke dag tijdens welke zij gezeteld hebben of aan de debatten hebben deelgenomen.
Een opgeroepen maar niet gekozen gezworene ontvangt een vergoeding van 8,52 euro.
Na de vijfde procesdag hebben particuliere werkgevers die hun werknemer zijn blijven betalen en zelfstandigen recht op een vergoeding.
Reiskosten
Voor elke dag waarop de gezworene naar het hof van assisen is moeten gaan, heeft hij recht op 0,3541 euro per afgelegde kilometer. De aanvraag moet aan de voorzitter van het hof van assisen worden gericht.
Welke plichten hebben de gezworenen?
De gezworenen hebben rechten, maar ook plichten.
Bij het afleggen van de eed hebben zij beloofd:
onpartijdig te oordelen (met de beschuldiging en de verdediging op gelijke voet)
alleen te oordelen op grond van de gegevens die in de openbare terechtzitting worden overgelegd;
hun oordeel alleen in hun verdict te uiten;
de beraadslagingen geheim te houden.
Plicht aandachtig te zijn
De gezworenen zijn verplicht de debatten aandachtig te volgen. Ingeval een gezworene duidelijk onoplettend is, kan dit het hof ertoe brengen hem ambtshalve of op verzoek van een partij te vervangen door een plaatsvervangende gezworene.
Plicht onpartijdig te zijn
De gezworenen moeten onpartijdig blijven en mogen hun mening niet te kennen geven, noch over de schuld van de beklaagde, noch over de geloofwaardigheid van een getuige of over de waarde van bewijsmateriaal.
Enige verdenking van partijdigheid wordt onmiddellijk gestraft met de vervanging van de onvoorzichtige gezworene. Het gegeven dat tijdens het pleidooi of de vordering een getuige of een advocaat met een gebaar of een blik worden aangemoedigd, dat een standpunt wordt ingenomen over een getuigenis of wordt gereageerd op een getuigenis kan dus een reden vormen om de gezworene die zich hieraan bezondigt te vervangen.
Discretieplicht
De gezworenen mogen over de zaak niet spreken met personen die niet tot de jury behoren. Tijdens de terechtzitting is het de gezworenen verboden:
over het proces te spreken met derden, in hun gezins- of beroepskring, met de advocaten, de magistraten, de getuigen en de deskundigen, of met de beschuldigde;
elders dan op de openbare terechtzitting inlichtingen in te winnen;
de magistraten, de advocaten, de getuigen, de deskundigen en de partijen in het geding om enige reden aan te spreken.
Het is de gezworenen dus niet toegestaan persoonlijk of collectief onderzoek te verrichten, hun collega's afspraak geven op de plaats van de feiten of zich zonder de aanwezigheid van het hof en de partijen naar deze plaats te begeven, aan derden raad of inlichtingen te vragen
de bevoegdheid van het hof van assisen
Het is hof van assisen is bevoegd arrest te vellen inzake misdaden, politieke delicten en drukpersdelicten. De uitspraak van het assisenhof is definitief in die zin dat geen hoger beroep maar wel cassatie tegen de uitspraak kan ingesteld worden.
Daar waar de politierechtbank, bevoegd is voor kleine overtredingen en de correctionele rechtbank voor de ernstige feiten is het assisenhof bevoegd voor misdaden. Dit zijn de allerzwaarste misdrijven zoals moord, moordpoging, extreem ernstige gewelddelicten, doodslag of zware zedendelicten.
De straf voor een misdaad varieert van vijf jaar opsluiting tot levenslange dwangarbeid. De doodstraf, die in België sinds juli 1863 niet meer in vredestijd werd uitgevoerd, is door de wet van 10 juli 1996 afgeschaft en vervangen door levenslange opsluiting.
Geen vast college
Het hof van assisen is geen vast rechtscollege (het zetelt niet voortdurend). De eerste voorzitter van het hof van beroep bepaalt de datum waarop het assisenproces wordt geopend en verklaart het voor gesloten. De duur van het proces is niet bij wet bepaald.
Er is een hof van assisen per provincie en nog een in het bestuurlijk arrondissement Brussel-Hoofdstad. De zetel van het hof is gevestigd in de rechtbank van eerste aanleg van de provinciehoofdplaats («Antwerpen, Aarlen, Brugge, Brussel, Gent, Luik, Leuven, Bergen, Namen, Nijvel en Tongeren).
adressen:
ASSISENHOVEN - COURS DASSISES
TEL FAX
ANTWERPEN Britselei 55 - 2000 Antwerpen 03 216 52 16 -
ARLON Place Léopold - 6700 Arlon 063 21 44 12 -
BRUSSEL Justitiepaleis - 1000 Brussel 02 508 61 11 02 508 63 58
BRUXELLES Palais de Justice - 1000 Bruxelles 02 508 61 11 02 508 63 58
BRUGGE Kazernevest 3 - 8000 Brugge 050 47 31 00 050 47 31 15
GENT Koophandelsplein 23 - 9000 Gent 09 267 41 11 -
LEUVEN Smoldersplein 5 - 3000 Leuven 016 27 21 11 -
LIEGE Place St-Lambert - 4000 Liège 04 232 57 26 -
MONS GrandPlace - 7000 Mons 065 32 14 00 -
NAMUR Place du Palais de Justice - 5000 Namur 081 25 17 11 -
NIVELLES Rue Clarisse 115 - 1400 Nivelles 067 28 38 60 057 28 39 77
TONGEREN Krijthof 2 - 3700 Tongeren - -
De samenstelling van de jury
Elke vier jaar stellen de gemeenten aan de hand van de kieslijsten voor de Wetgevende Kamers, dus de kieslijsten voor de federale verkiezingen, een lijst op van mogelijke juryleden. De voorwaarden zijn: Belg zijn, tussen 30 en 60 jaar oud zijn en beschikken over de burgerlijke en politieke rechten.
Deze personen krijgen een inlichtingenformulier toegestuurd op basis waarvan men vaststelt of ze kunnen lezen en schrijven en of ze de taal kennen waarin het proces gevoerd zal worden. Ook wordt aan de hand hiervan nagegaan of ze al dan niet politiek mandataris, magistraat, griffier, hoge ambtenaar, arts of militair zijn. Deze personen zijn van ambtswege uitgesloten van deelname aan een volksjury.
Deze lijsten worden via het provinciebestuur overgemaakt aan de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg van de betrokken provincie.
Voor de aanvang van een assisenproces worden door de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg uit deze lijst dertig namen willekeurig gekozen, de kandidaat-juryleden. Dertig andere namen worden gekozen uit de lijst van personen die hun woonplaats hebben in het arrondissement waar het hof van assisen zal zetelen, dit zijn de kandidaat-plaatsvervangende leden. De oproep tot verschijnen voor het hof van assisen wordt door een gerechtsdeurwaarder aan de betrokkenen bezorgd.
De dag van de zitting verschijnen de kandidaat-leden en kandaat-plaatsvervangende leden voor het hof. Op dat ogenblik kunnen de voorgestelde kandidaat-juryleden het hof verzoeken om niet te zetelen vanwege eventuele persoonlijke, familiale of professionele banden met de beschuldigde.
Vervolgens worden door de voorzitter van het assisenhof uit deze groep de effectieve leden geloot die aan de verdediging en het openbaar ministerie als jurylid worden voorgesteld. Deze moeten op hun beurt de kandidaten aanvaarden of weigeren. Een weigering (wraking) door hen hoeft evenwel niet gemotiveerd te worden.
De loting is voltooid als er twaalf gezworenen en een voldoende aantal plaatsvervangende leden aanvaard zijn. Het hof bepaalt zelf hoeveel plaatsvervangende leden er moeten zijn.
Openbaar ministerie (of parket)
Het openbaar ministerie wordt vertegenwoordigd door een lid van het parket-generaal (procureur-generaal of zijn afgevaardigde) of door een lid van het parket van de procureur des Konings, afgevaardigd door het parket-generaal.
De magistraten van het openbaar ministerie waken over de toepassing van de wet en over het algemeen belang van de maatschappij. Hun rol is onontbeerlijk in een strafproces. Het openbaar ministerie spreekt de beschuldiging uit.
Het openbaar ministerie heeft het recht om:
vragen te stellen aan de getuigen en aan de deskundigen door bemiddeling van de voorzitter van het hof;
commentaar te geven op de verklaringen van de getuigen;
het dossier te raadplegen en een afschrift ervan te krijgen.
Ten slotte vordert het openbaar ministerie zowel inzake de schuld als inzake de straf.
Griffie
Een griffier van de rechtbank van eerste aanleg staat het hof bij en stelt het volledige verloop van het proces op papier. Hij neemt akte van de verzoekschriften, de incidenten en de vervulling van de formaliteiten. Hij maakt tevens het proces-verbaal van de terechtzittingen op.
Burgerlijke partijen
Het gaat om het slachtoffer of de persoon die beweert te zijn benadeeld door de feiten die de beschuldigde ten laste worden gelegd. Over het algemeen zijn dat de naasten van het slachtoffer (partner, ouders, kinderen), ingeval het slachtoffer is overleden.
De burgerlijke partij kan in persoon aanwezig zijn op de terechtzitting, dan wel vertegenwoordigd of bijgestaan worden door haar advoca(a)t(en). Om tijdens het proces het woord te kunnen nemen, moet het slachtoffer (of zijn naasten) zich burgerlijke partij stellen, met andere woorden officieel verklaren het herstel van de schade te vorderen.
Advocaten
De advocaat speelt een sleutelrol in de verdediging van de beschuldigde. Hij komt tussen bij de samenstelling van de jury en heeft een wrakingsrecht ten aanzien van de jury. De advocaat zal vooraf zijn cliënt bijgestaan hebben voor de K.I., hij zal het dossier grondig bestudeerd, geanalyseerd en besproken hebben met zijn cliënt. Hij zal een verdedigingsstrategie uitbouwen en een akte van verdediging opstellen bij de aanvang van de zaak, waarin de kern van de verdediging wordt ingeleid. Hij zal vooraf het parket verzocht hebben bepaalde getuigen op te roepen. Aan de hand van het strafbundel zal hij elk getuigenverhoor grondig voorbereid hebben met oog op het stellen van vragen aan de getuigen en teneinde eventueel tegenstrijdigheden te vinden met hetgeen de getuige voordien heeft gezegd of hetgeen, ander getuigen stellen. Hij zal eigen deskundigen oproepen en dit ter ontkrachting van de stelling van de door het parket aangestelde deskundigen. Elke avond en nacht zal hij werken aan zijn eindpleidooi in functie van het verloop van de zitting. Hij zal na het aanhoren van het requisitoir zijn slotpleidooi brengen en hierna eventueel nog replieken. Indien er geen vrijspraak volgt zal hij na de schuldigverklaring pleiten over de strafmaat en tenslotte over de burgerlijke belangen.
Samen met zijn cliënt zal hij het eindarrest enkele dagen nadien evalueren en nagaan in hoeverre er cassatie of genade kan overwogen worden. De advocaat blijft nadien zijn cliënt verder volgen en begeleiden, mbt de strafuitvoering en de mogelijkheden hiertoe en mbt de burgerlijke en andere procedures of problemen die hierna nog volgen.
en wat doet de advocaat van de burgerlijke partij?
wat doet de advocaat van de Burgerlijke Partij voor het Hof van Assisen
Getuigen
Het horen van getuigen biedt de mogelijkheid om nuttige inlichtingen te verzamelen en vormt een bewijsmiddel.
Deskundigen
De deskundigen worden tijdens de debatten voor het hof van assisen gehoord om uitleg van technische of wetenschappelijke aard te geven.
De onderzoeksrechter kan tijdens het gerechtelijk onderzoek om (een) deskundigenonderzoek(en) verzoeken.
Hoe verloopt de procedure voor het hof van assisen?
samenstelling en eedaflegging van de jury;
voorlezing van de akte van beschuldiging ;
voorlezing van een eventuele akte van verdediging ;
verhoor van de beschuldigde door de voorzitter van het hof van assisen;
voorlezing van de lijst van getuigen opgeroepen door het openbaar ministerie (OM), de burgerlijke partij en de beschuldigde;
burgerlijke partijstelling (door de benadeelde of zijn erfgenamen);
verhoor van de getuigen van het openbaar ministerie;
verhoor van de getuigen van de burgerlijke partij;
verhoor van de getuigen van de verdediging;
requisitorium (strafvordering) van het openbaar ministerie;
pleidooien van de burgerlijke partij;
pleidooien van de verdediging;
laatste woord van de beschuldigde;
eventueel replieken van het OM, de burgerlijke partijen, de beschuldigde;
vraagstelling door de voorzitter van het hof van assisen aan de jury;
uitleg over de vraagstelling door de voorzitter;
onderrichting door de voorzitter aan de jury over de werkwijze van de beraadslaging.
overhandiging van het dossier en de stukken aan de jury.
beraadslaging van de (effectieve) leden van de jury;
voorlezing van de antwoorden van de jury op de gestelde vragen;
pleidooien over de straftoemeting door het OM en de verdediging;
beraadslaging door het hof en de jury over de toe te passen straf;
uitspraak door het hof (arrest);
behandeling van de vordering van de burgerlijke partij.
Wie zit waar in de gerechtszaal van het Hof van Assisen
De Voorzitter van het Hof van Assisen zit vooraan in de gerechtszaal. Links en rechts van hem zitten de twee assessoren (links de oudste rechts de jongste). De Voorzitter draagt een rode toga. De twee assessoren dragen een zwarte toga.
Volledig links zit het openbaar ministerie. De vertegenwoordiger van het openbaar ministerie draagt in principe een rode toga (zwarte toga indien openbaar ministerie waargenomen wordt door een magistraat van eerste aanleg).
Rechts vooraan zit de griffier, die een zwarte toga draagt.
Links vóór het Hof zitten de beschuldigde en daarvoor zijn/haar advocaten en eventueel de burgerlijke partij en zijn/haar advocaten. De beschuldigde moet telkens ongeboeid de zittingszaal binnen geleid worden.
Rechts vóór het Hof zitten de twaalf juryleden en de plaatsvervangende juryleden.
De overtuigingsstukken worden doorgaans op een tafel vóór het Hof gelegd.
De getuigen (ook de deskundigen) nemen plaats op een stoel tussen de zitplaats van de beschuldigde en de burgerlijke partij enerzijds en de zitplaatsen van de juryleden anderzijds.
De pers zit doorgaans op de eerste banken, bestemd voor het publiek.
Beschuldigde sta op
Zolang een onderzoek loopt spreekt men over een verdachte.
Een gedaagde voor de correctionele rechtbank wordt beklaagde geheten
Een gedaagde voor het assisenhof heef een beschuldigde
Iemand betichten is iemand ten onrechte en met kwaad opzet verdenken van een misdrijf. Het woord betichte is geen Nederlands.