Wanneer men op zoek gaat naar sporen van het recht in de klassieke schilderkunst dan botst men onvermijdelijk op:
De kuise Susanna voornamelijk in de schilderkunst van Van Dijck, Tintoretto en Rembrandt. De vraag stelt zich evenwel of deze topkunstenaars eerder in de juridische boodschap en de verheerlijking van het recht geïnteresseerd waren dan wel een geliefd thema vonden zijn omdat het ze een legitieme mogelijkheid bood een prachtig mooi gebouwd schaars gekleed vrouwenlichaam uit te beelden.
Naast het zelfde excuus om u prachtige schilderijen te leren kennen,3 andere redenen waarom wij hier aandacht aan besteden:
- deze verhalen zijn bedoeld om verteld en herverteld te worden en hebben een boodschap voor de rechtspracticus
- zij worden vaak te veel ingekort maar vooral verkeerd verteld
- nu kruisbeeld en bijbel uit de zittingszaal verdwenen en gewijde geschiedenis al lang meer geen gemene kennis uitmaakt dreigt Susanna zelfs vergeten te worden en hangen haar beeltenissen er verweesd en betekenisloos bij.
Het verhaal van de kuise Susanna is een bijbels verhaal dat symbool staat voor het rechtvaardige recht en de rechtvaardige rechters. In het boek Daniël wordt onder hoofdstuk 13 het verhaal gedaan van de mooie en vrome Susanna. Susanna was gehuwd met een zekere Jojakim. Jojakim was een vooraanstaande Joose banneling in Babylonië.
Jojakim was een rijk man en bezat een mooi groot huis met een grote tuin met aanhorig park en een vijver.
De Israëlieten konden dit huis gebruiken voor de behandeling van hun rechtszaken.
Twee ouden papen (dus oude heren) waren tot rechter benoemd en hielden dagelijks zitting in het huis van Jojakim. Zoals heden werden de terechtzittingen in de voormiddag gehouden. In de namiddag, na afloop van hun zittingen, zagen ze de mooie Susanna in de tuin wandelen.
De heren waren misschien wel oud, maar des te meer begerig en aldus begoest op de mooie Susanna voor wie zij een becoringe koesterden.
Beiden waren aanvankelijk gegeneerd voor de begeerte die zij voor de mooie Susanna koesterden en ze verzwegen deze harttocht voor elkaar.
Beiden hadden zij op dezelfde dag een plan gesmeed. Zij deden alsof ze naar hun eigen huis gingen, doch in werkelijkheid begaven ze zich terug naar de tuin van Jojakim waar zij elkaar ontmoetten. Op mekaar gebotst, deelden zij hun wederzijdse hartstocht mede met melding dat zij beiden in een vleselijken gemeenschap wilden met de mooie Susanna … met het plan om hun fantasieën ten aanzien van Susanna in daden om te zetten.
Op die warme dag besloot de kuise Susanna in de idyllische vijver een bad te nemen.
Terwijl haar dienstmeiden naar het huis van haar vader gingen voor olie en balsem, lieten zij de tuinpoort achter zich gesloten.
Ondertussen zagen de gluiperds hun kans schoon en benaderden Susanna met de branden van hun lust.
Susanna blijft vriendelijk doch weigert om hun avances in te gaan. Vertoornd door deze afwijzing van deze voorname rechters, dreigen zij aan de goegemeente te zullen zeggen dat zij Susanna betrapt hebben in een overspelig liefdesspel met een verzonnen jongeman.
Het angstzweet breekt haar uit en zij overweegt : “angst heeft mij onbevangen.
Doe ik deze zonde, zo vertoren ik God. En doe ik het niet, zo zal ik mijn lijf verliezen”.
Voor zover zij dus kiest voor haar reputatie dan moet ze juist overspel plegen, voor zover zij kiest voor haar eer kan zij haar leven verliezen.
De straf op overspel nog steeds de steniging zijnde.
De kuise Susanna weigert de mannen ter wille te zijn. Wanneer zij om hulp roept, overschreeuwen de twee rechters haar. Zij gooien de tuinpoort open om het nieuwsgierige volk binnen te laten.
Reeds de volgende dag dient Susanna voor de rechtbank te verschijnen op klacht van de snoodaards wegens overspel.
De rechters bevelen haar om haar sluier af te doen zodat zij zich kunnen verlustigen op haar seksuele aantrekkingskracht.
De rechters veroordelen Susanna en zij wordt ter dood veroordeeld.
Volgens Joods gebruik wordt Susanna weggeleid om te worden gestenigd.
Maar dan staat de nog jonge Daniël op.
Daniël is op dit ogenblik nog een jonge profeet met bijzondere gaven. Hij zegt :
“ga terug naar de rechtbank, want Susanna is vals beschuldigd”.
Door de autoriteit van Daniël gaat het Volk van Israël in op zijn gebod.
Daniël pleit voor Susanna dat zij veroordeeld is zonder een degelijk onderzoek. Met de kennis van een onderzoeksrechter dringt hij aan dat de beide oude mannen afzonderlijk worden ondervraagd. Het Volk van Israël dat eigenlijk als een soort jury handelt, stemt hiermee in waarna de oude mannen die zowel als partij dan als rechter hadden gezeteld, door de mand vallen.
Wanneer Daniël vraagt waar ze Susanna betrapt hadden in de tuin, vermelden de oude rechters een andere plaats. Het Volk van Israël keert zich tegen de mannen, waarna de snoodaards zelf zonder genade ter dood worden gebracht terwijl Susanna in haar eer wordt hersteld.
Het verhaal van de kuise Susanna wordt in heel wat oude zittingszalen van de vroegere schepenrechtbanken afgebeeld. Hierbij worden basisprincipes van het recht duidelijk gemaakt. Men kan geen rechter en partij zijn. Niemand kan schuldig verklaard worden op basis van loutere gezegdes. Men is onschuldig tot wanneer de schuld bewezen is na een fatsoenlijk onderzoek. zie ook: oordeel van van Cambyses
Ook de kracht van het pleidooi en de relativiteit van de rechtspraak wordt hierbij benadrukt met een duidelijke boodschap naar de rechter.
Het verhaal van Susanna dat meer dan 2.500 jaar oud is, blijft brandend actueel bij de rechtsbedeling. Het verhaal van Susanna wordt vanwege het juridisch aspect ook vaak in verband gebracht met het verhaal van het oordeel van de Koning van Salomo.