Waarom?
De Potpourri wetgever wil rechters alleen laten werken en gelooft blijkbaar niet meer in de kwaliteit van collegiale rechtspraak door drie rechters. De bedoeling van de oorspronkelijke wetgever was dat deze drie rechters zich samen zouden beraden om op die manier tot een meest correcte juridische oplossing te komen.
Er bestond een levendig gerucht dat op een aantal rechtbanken het werk echter zo verdeeld werd, dat een van de drie rechters de zaak onderzocht en vonnis maakte en de twee anderen gewoon ondertekenden en dat het geheim van het beraad was dat er geen beraad was. De Potpourri I wet, heeft al dan niet op basis van dit gerucht er resoluut voor gekozen dat elke rechter zijn eigen werk doet en geen beroep meer doen op collega’s.
Deze collega’s die louter ondertekenden dekten de rechter inderdaad voor een deel in, maar meer dan een rechtvaardige rechter maakte meer dan eenmaal per dag een opmerking nopens een foutieve juridische redenering, een foutieve interpretatie, een over het hoofd gezien stuk, waarna het project van vonnis nog werd aangepast.
Om justitie vlugger te laten werken en te besparen op de kosten, werd geopteerd voor de enige rechter als algemene regel.
De unus iudex (één rechter) is de standaard.
De partijen kunnen zowel in beroep, als in eerste aanleg, geen behandeling meer vragen door een kamer met drie rechter. Enkel de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg of van het hof van beroep, krijgt ingevolge heeft de mogelijkheid om zaken geval per geval ambtshalve door te verwijzen naar een kamer met drie rechters. Hij kan dit doen het n uitzonderlijk geval wanneer «de complexiteit of het belang van de zaak of bijzondere, objectieve omstandigheden daartoe aanleiding geven. De beslissing van de voorzitter te verwijzen naar een kamer met drie rechters of om dit niet te doen is een maatregel van inwendige aard en is dus niet vatbaar voor verzet of hoger beroep.
Uitzonderingen op deze regel:
Het oude art. 92§1 Ger. W. werd opgeheven.
De uitzondering van art. 92, § 2 Ger.W. blijft behouden. Deze bepaling stelt dat voor samenhangende (burgerlijke en straf)zaken waarvan er ten minste één naar een collegiale kamer moet worden verwezen, alle zaken voor een kamer van drie aanhangig worden gemaakt.
In strafzaken die betrekking hebben op misdaden waarop een straf staat van meer dan twintig jaar opsluiting en hoger beroep tegen vonnissen door de politierechtbank gewezen in strafzaken dient verwezen naar een kamer met 3 rechters.
Het marktenhof houdt steeds zitting met drie raadsheren.
De strafzaken in hoger beroep worden behandeld door een kamer met drie rechters, tenzij voor hogere beroepen die uitsluitend of enkel nog op burgerlijke vorderingen betrekking hebben die dan door slechts 1 raadsheer worden behandeld.
Sanctie op miskenning van het aantal rechters
Een vonnis of arrest dat niet gewezen is door het wettelijk voorgeschreven aantal rechters of raadsheren is vernietigbaar (art. 779 Ger. W.), doch deze regel is niet van openbare orde, (Cassatie 22 februari 2013).
De collegiale kamers als opleidingskamer voor jonge magistraten:
Alvorens te kunnen zetelen als alleen zetelend rechter of raadsheer, dient de magistraat 1 jaar gezeteld hebben in een kamer met 3 rechters/raadsheren.
(wet van 19 oktober 2015 houdende wijzigingen van het burgerlijk procesrecht en houdende diverse bepalingen inzake justitie, BS 22 oktober 2015) - Wijzigingen in het Gerechtelijk Wetboek .
Het nieuwe artikel 195 Gerechtelijk Wetboek luidt:
" Art. 195. Alle werkende rechters in de rechtbank van eerste aanleg die gedurende ten minste één jaar het ambt van rechter of van magistraat van het openbaar ministerie hebben uitgeoefend, alsook de plaatsvervangende magistraten bedoeld in artikel 156bis,, kunnen als enige rechter zitting houden.
Na het schriftelijk en met redenen omklede advies van de procureur des Konings en van de stafhouder van de Orde van advocaten te hebben gevraagd, kunnen evenwel alle werkende rechters in de rechtbank van eerste aanleg, ongeacht hun anciënniteit, als enige rechter zitting houden, wanneer de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg de noodzaak daarvan aantoont.
De aangewezen magistraten kunnen ook in de andere kamers van de rechtbank van eerste aanleg zitting nemen naar de rang van hun installatie.
Werkende rechters die als enige rechter zitting houden en die door de voorzitter van de rechtbank worden aangewezen om als assessor deel uit te maken van een hof van assisen, mogen voor de duur van de zitting van het hof van assisen worden vervangen door een plaatsvervangend rechter die deze functie al ten minste tien jaar uitoefent en die regelmatig zitting houdt of zitting heeft gehouden in strafzaken in een kamer met drie rechters,
"
Dit gewijzigde artikel geeft verder uitwerking aan het principe dat er zoveel mogelijk beroep wordt gedaan op alleen zetelende rechters. Probleem was dat in de oude versie een anciënniteit vereist was van 3 jaar als magistraat om als alleenzetelend rechter te mogen zetelen.
Gevreesd werd dat er tekort zou zijn aan magistraten die als alleenzetelend rechter zouden mogen optreden en de ervaringsvereiste (lees kwaliteitswaarborg) werd ingekort tot 1 jaar, met uitzonderingsmogelijkheiden die zelfs alleenzetelende rechters zonder ervaring toelaten.