Onder het oude recht ontbrak een wettelijke basis voor de vervanging van de notaris-vereffenaar. Het nieuwe artkel 1211 Ger.W. strekt ertoe deze lacune weg te werken.
De rechter voorziet in de vervanging van de notaris-vereffenaar in geval van weigering, verhindering of indien er omstandigheden zijn die gerechtvaardigde twijfel doen ontstaan over zijn onafhankelijkheid of onpartijdigheid.
Het verzoek tot vervanging kan uitgaan van de notaris-vereffenaar of van een of meer partijen. Het verzoek wordt gericht aan de rechter die de geviseerde notaris-vereffenaar heeft aangewezen. Ambtshalve vervanging door de rechter in het raam van artikel 1211 Ger.W. is niet mogelijk. Vervanging op eigen initatief van de notaris-vereffenaar, zonder tussenkomst van de rechter, is evenmin mogelijk.
Om ontijdige verzoeken te vermijden, kan de notaris-vereffenaar waarvan de partijen de aanwijzing hebben gevraagd, slechts worden vervangen om redenen ontstaan of vastgesteld na de aanwijzing (art. 1211, § 1, tweede lid Ger.W.).
Een partij kan overigens middels een procedure tot vervan¬ging bezwaarlijk op verkapte wijze hoger beroep instellen tegen een vonnis tot aanwijzing van een notaris-vereffenaar. Los van de in het artikel 1220, §§ 2-3 Ger.W. bedoelde sanctieregeling in geval van overschrijding van de overeengekomen of wettelijk bepaalde termijnen, kan na de opening van de notariële werkzaamheden geen vervanging meer worden gevraagd, tenzij de verzoekende partij slechts nadien kennis heeft genomen van haar reden (art. 1211, § 1, derde lid Ger.W.).
Artikel 1211, § 1, vierde lid Ger.W. bepaalt dat, indien het vonnis tot aanwijzing van een of twee notaris(sen)-vereffenaar(s) in de zin van artikel 1210, § 1 Ger.W. (en waarbij de rechter in voorkomend geval overeenkomstig artikel 1209, § 1 Ger.W. reeds geschilpunten beslecht) in hoger beroep wordt bestreden, de vervanging van de notaris-vereffenaar moet worden gevraagd in het raam van het bedoelde hoger beroep.
Hier speelt de bijzondere procedure tot vervanging in de zin van artikel 1211, § 2 Ger.W. niet. In deze hypothese zullen, bij een gebeurlijk later verzoek tot vervanging (eens voormelde beroepsprocedure is afgesloten, terug overeen¬komstig de bijzondere procedure tot vervanging in de zin van artikel 1211, § 2 Ger.W. gericht tot de rechtbank van eerste aanleg), dezelfde middelen als deze voorgelegd aan de appelrechter niet meer kunnen dienen.
Een vonnis waarbij de gerechtelijke vereffening-verdeling wordt bevolen (art. 1209, § 1 Ger.W.) met aanwijzing van een of twee notarissen-vereffenaars (art. 1210, § 1 Ger.W.) is een eindvonnis in de zin van artikel 19, eerste lid Ger.W.
De rechter put zijn rechtsmacht uit. Het gaat niet om een vonnis alvorens recht te doen (in de zin van artikel 19, tweede lid Ger.W.) met hetzij maatregelen om de vordering te onderzoeken of om een tussengeschil te regelen hetzij eenvoudig voorlopige maatregelen. Een aanwijzingsvonnis (zoals het voormelde vonnis van 12 oktober 2011 en het voormelde arrest van 27 maart 2014) bevat overigens veelal ook een veroordeling in de gerechtskosten, gebeurlijk met inbegrip van een rechtsplegingsvergoeding (art. 1018, sub 6° juncto 1022 Ger.W.).
Overeenkomstig artikel 1068, eerste lid Ger.W. maakt hoger beroep tegen een eindvonnis het geschil zelf aanhangig bij de rechter in beroep. Derhalve gaat door het hoger beroep het geschil op de appelrechter over met al de feitelijke en juridische vragen die daarmee samenhangen.
Dit betekende volgens een terecht praktische meerderheidsstrekking onder het oude recht niet dat, wanneer hangende de gerechtelijke vereffening-verdeling op het notariële terrein een etappe voorkwam waarbij de rechter opnieuw moest worden aangesproken, bijvoorbeeld middels een procedure tot vervanging van de notaris-vereffenaar of een procedure van tussentijdse geschillen of moeilijkheden, de latere procedure in hoger beroep aanhangig werd gemaakt.
Die latere procedure, hoewel zij deel uitmaakt van de globale gerechtelijke vereffening-verdeling, werd in wezen aangezien als een 'nieuwe' procedure, die zodoende niet in hoger beroep maar in eerste aanleg moest worden aanhangig gemaakt. Voor die nieuwe procedure werd in sommige gerechtelijke arrondissementen rolrecht gevraagd en een nieuw dossier met een eigen rolnummer aangemaakt. In andere arrondissementen werd alles in hetzelfde dossier van de rechtspleging van de aanwijzingsprocedure gehouden en werd daarbij al dan niet rolrecht gevraagd.
(zie ook artikel 1220 Gerechtelijk Wetboek met betrekking tot de vervanging van de notaris die de termijnen bij een vereffening-verdeling niet respecteert).
Klik hier voor een model vervanging notaris-vereffenaar
Dit model van verzoekschrift kan na invulling worden neergelegd via e-deposit of neergelegd ter griffie van de rechtbank van eerste aanleg waardoor de rechtbank de vraag wordt voorgelegd om tot vervanging van de notaris-vereffenaar indien
- er twijfel is ontstaan over de onpartijdigheid of onafhankelijkheid van de notaris
- of indien de notaris vereffenaar niet handelt binnen de wettelijke of wettelijk bepaalde termijnen
- of indien de notaris weigert (verder) te werken of verhinderd is
- of indien de communicatie met de notaris totaal is verstoord.
De vervanging van de notaris middels een partijakkoord hierover is niet mogelijk.