Aanspreekvorm

In het Nederlandse taalgebied zijn onderstaande aanspreekvormen gebruikelijk (met name in formelere, schriftelijke correspondentie), hoewel zij sinds de jaren vijftig minder worden gebruikt.

Hieronder de titulatuur en de aanspreekvormen die gebruikelijk zijn in Nederland en Vlaanderen:

Koninklijk Huis (België)[bewerken | brontekst bewerken]

Koning der Belgen: (Zijne, Uwe) Majesteit. Briefaanhef en in gesprek: Sire
Koningin der Belgen: (Hare, Uwe) Majesteit. Briefaanhef en in gesprek: Majesteit of Mevrouw
Hertog/Hertogin van Brabant: (Zijne, Hare, Uwe) Koninklijke Hoogheid
Aartshertog/Aartshertogin van Oostenrijk-Este: (Zijne, Hare, Uwe) Keizerlijke en Koninklijke Hoogheid
Prins/Prinses van België: (Zijne, Hare, Uwe) Koninklijke Hoogheid

In België is er een duidelijk verschil tussen het predicaat en de aanspreekvorm. Hoewel alle prinsen en prinsessen het predicaat Koninklijke Hoogheid voeren met de titel van Koninklijke Prins of Aartshertog, worden ze protocollair aangesproken met “Monseigneur” of “Mevrouw”. Dynastieke titels worden wel gerespecteerd met bijhorend predicaat; officieel sprak men over "Hare Koninklijke Hoogheid, de Hertogin van Brabant", en niet over "prinses Elisabeth".

Koninklijk Huis (Nederland)[bewerken | brontekst bewerken]

Koning/Koningin der Nederlanden: (Zijne, Hare, Uwe) Majesteit. Briefaanhef en in gesprek: Majesteit^[1]^{[noot 1]}
Prins/Prinses van Oranje: (Zijne, Hare, Uwe) Koninklijke Hoogheid
Prins/Prinses der Nederlanden: (Zijne, Hare, Uwe) Koninklijke Hoogheid
Prins/Prinses van Oranje-Nassau: (Zijne, Hare, Uwe) Hoogheid ^{[noot 2]}

Adel[bewerken | brontekst bewerken]

Prins/Prinses (algemeen): (Zijne, Hare, Uwe) Hoogheid
Prins/Prinses (Nederlands adellijke familie De Bourbon de Parme): (Zijne, Hare, Uwe) Koninklijke Hoogheid
Prins/Prinses (sommige Belgische adel): (Zijne, Hare, Uwe) Doorluchtige Hoogheid
Aartshertog/Aartshertogin (sommige adel in België): (Zijne, Hare, Uwe) Koninklijke en Keizerlijke Hoogheid
Hertog/Hertogin: De hooggeboren heer/vrouwe^{[noot 3]}
Markgraaf/Markgravin: De hooggeboren heer/vrouwe
Graaf/Gravin: De hooggeboren heer/vrouwe
Burggraaf/Burggravin:De hooggeboren heer/vrouwe
Baron/Barones: De hoogwelgeboren heer/vrouwe
Ridder: De hoogwelgeboren heer^{[noot 4]}
Jonkheer/Jonkvrouw: De hoogwelgeboren heer/vrouwe^{[noot 5]}

Ambtenarij (Nederland)[bewerken | brontekst bewerken]

Militairen[bewerken | brontekst bewerken]

Zie ook Lijst van militaire rangen van de Nederlandse krijgsmacht

(Lt)-generaal, (Lt)-admiraal of viceadmiraal: (Zijne, Hare, Uwe) Excellentie [Rang]
Brigadegeneraal, Commodore, Commandeur, Generaal-majoor of Schout-bij-nacht: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe [Rang]
Geestelijk verzorger: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe [Rang]
Hoofdofficier: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe [Rang]
Subalterne officier: De weledelgestrenge heer/vrouwe [Rang]
Militair beneden rang officier, maar MWO-ridder: De weledelgestrenge heer/vrouwe [Rang], ridder MWO (achter de naam)
Militair beneden rang officier: De heer/mevrouw [Rang]

De aanspreekvorm is zowel van toepassing zolang de militair in actieve dienst is maar ook na zijn/haar dienstverlating. Bij gebruik in combinatie met de militaire rang wordt deze aangevuld met "b.d." voor "buiten dienst" (voorbeeld: maj b.d.)

Diplomaten en bestuurders[bewerken | brontekst bewerken]

Minister: (Zijne, Hare, Uwe) Excellentie - tegenwoordig (sinds 1970) wordt meestal “Meneer” of “Mevrouw” gezegd
Minister van staat: (Zijne, Hare, Uwe) Excellentie
Staatssecretaris: (Zijne, Hare, Uwe) Excellentie
Grootofficier van het koninklijk huis: (Zijne, Hare, Uwe) Excellentie
Gouverneur (Aruba, Curaçao of Sint Maarten): (Zijne, Hare, Uwe) Excellentie
Ambassadeur: (Zijne, Hare, Uwe) Excellentie
Oud-minister: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Lid van de Staten-Generaal (Eerste en Tweede Kamer): De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Lid der Staten-Generaal (Verouderd): Edelmogende heer^[2]^{[noot 6]}
Lid van de Raad van State: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Lid van de Algemene Rekenkamer: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Lid van Gedeputeerde Staten: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Nationale ombudsman: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Directeur van het Kabinet van de Koning: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Lid van de Hofhouding van de Koning: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Commissaris van de Koning: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Voorzitter van de Hoge Raad van Adel: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Kanselier der Nederlandse Orden: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Zaakgelastigde: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Gevolmachtigd minister: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Consul-Generaal: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Ambassadesecretaris: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Gezant: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Burgemeester (Amsterdam, Rotterdam en provinciale hoofdstad): De hoogedelachtbare heer/vrouwe
Burgemeester (grote stad): De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Korpschef, (Eerste) Hoofdcommissaris, Commissaris van politie: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
President van de Nederlandsche Bank: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Directeur-generaal: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Directeur: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Hoofdinspecteur directe belastingen: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Hoge ambtenaar (schaal 14 en hoger): De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Voorzitter van het college van bestuur: De hoogedelgestrenge/edelgrootachtbare heer/vrouwe
Rector magnificus (indien geen hoogleraar): De edelgrootachtbare heer/vrouwe
Curator (universiteit): De edelgrootachtbare heer/vrouwe
Burgemeester (kleine stad): De edelachtbare/weledelgestrenge heer/vrouwe
Wethouder: De edelachtbare heer/vrouwe
Gemeenteraadslid: De edelachtbare heer/vrouwe
Lid van Provinciale Staten: De weledelgestrenge heer/vrouwe
Consul en vice-consul: De weledelgestrenge heer/vrouwe
Notaris en kandidaat-notaris: De weledelgestrenge heer/vrouwe
Advocaat: De weledelgestrenge heer/vrouwe
Attaché: De weledelgestrenge heer/vrouwe
Hoofdinspecteur (politie): De weledelgestrenge heer/vrouwe
Middelhoge ambtenaar (schaal 10 t/m 13): De weledelgestrenge heer/vrouwe
Rector van een middelbare school: De weledelgestrenge heer/vrouwe
Curator (gymnasium): De weledelgestrenge heer/vrouwe

Rechterlijke macht[bewerken | brontekst bewerken]

Hoge Raad: raadsheer(-commissaris), (plv.) procureur-generaal, (plv.) advocaat-generaal, griffier: De edelhoogachtbare heer/vrouwe
Voorzitter van de Centrale Raad van Beroep: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Voorzitter van het Ambtenarengerecht: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Lid van Raad voor de Rechtspraak: De hoogedelgestrenge heer/vrouwe
Gerechtshof: raadsheer(-commissaris), (hoofd)advocaat-generaal, griffier: De edelgrootachtbare heer/vrouwe
College van procureurs-generaal: Voorzitter en leden: De edelgrootachtbare heer/vrouwe
Rechtbank: president, rechter(-commissaris), (hoofd)officier van justitie, griffier: De edelachtbare heer/vrouwe
Centrale Raad van Beroep: griffier: De weledelgestrenge heer/vrouwe
Ambtenarengerecht: griffier: De weledelgestrenge heer/vrouwe

Hoger onderwijs[bewerken | brontekst bewerken]

Wetenschappelijk onderwijs[bewerken | brontekst bewerken]

(bij meerdere titels: alleen de vorm behorende bij de hoogste titel gebruiken.)

Hoogleraar (titel: prof.): De hooggeleerde heer/vrouwe. Aanspraak: professor
Doctor honoris causa (titel: dr.h.c.): De weledelzeergeleerde heer/vrouwe
Doctor (titel: dr. of PhD): De weledelzeergeleerde heer/vrouwe
Engineering Doctorate (titel: PDEng of EngD): De weledelgestrenge heer/vrouwe
Ingenieur (titel: ir. of MSc): De weledelgestrenge heer/vrouwe
Meester in de rechten (titel: mr., LLM of MA): De weledelgestrenge heer/vrouwe
Doctorandus (titel: drs., MSc of MA): De weledelgeleerde heer/vrouwe
Licentiaat (titel in België: lic., MSc of MA): De weledelgeleerde heer/vrouwe
Arts (titel in België: de., titel in Nederland: drs.; met achter naam Arts): De weledelgeleerde heer/vrouwe (tenzij gepromoveerd, zie doctor). Aanspraak: dokter (ook indien niet gepromoveerd)
Apotheker (titel in België: apr.): De weledelgeleerde heer/vrouwe (tenzij gepromoveerd, zie doctor).
Master of Arts (titel: MA): De weledelgeleerde heer/vrouwe
Master of Science (titel: MSc): De weledelgeleerde heer/vrouwe
Master of Science (titel: MSc) (indien ingenieursstudie): De weledelgestrenge heer/vrouwe
Master of Laws (titel: LLM): De weledelgestrenge heer/vrouwe
Bachelor of Arts (titel: BA): De heer/mevrouw
Bachelor of Science (titel: BSc): De heer/mevrouw
Bachelor of Laws (titel: LLB): De heer/mevrouw
Baccalaureus (titel: bacc.): De heer/mevrouw, in Twente met B.t.w. achter de naam
Kandidaat (titel: cand.): De heer/mevrouw

Hoger beroepsonderwijs en postinitieel onderwijs[bewerken | brontekst bewerken]

Lector hbo (titel: lec.): De weledelzeergeleerde heer/vrouwe^[3]
Professional Doctorate (titel: PD): De weledelgeleerde heer/vrouwe^[bron?]
Master (titel: M met toevoeging): De weledelgeleerde heer/vrouwe
Master (titel: M met toevoeging) op gebied van rechten, landbouw, natuurwetenschappen of techniek: De weledelgestrenge heer/vrouwe
Bachelor (titel: B met toevoeging): De heer/mevrouw
Ingenieur (titel: ing., BSc, BEng, BBE of BASc): De heer/mevrouw^{[noot 7]}
Baccalaureus (titel: bc.): De heer/mevrouw
Associate Degree (graad achter de naam: AD): De heer/mevrouw

Geestelijkheid[bewerken | brontekst bewerken]

Rooms-Katholieke Kerk^[4][bewerken | brontekst bewerken]

Paus: Zijne Heiligheid [pauselijke naam]
Kardinaal: Zijne Eminentie [Voornaam] Kardinaal [Achternaam]
Aartsbisschop, Bisschop, Nuntius, Pronuntius: Zijne Hoogwaardige Excellentie Monseigneur
Protonotarius, Ereprelaat van Zijne Heiligheid, Kapelaan van Zijne Heiligheid: De Hoogwaardige Heer Monseigneur
Prelaat, Vicaris-generaal: De Hoogwaardige Heer Monseigneur
Abt: De Hoogwaardige Heer Abt
Bisschoppelijk Vicaris: De hoogeerwaarde heer Bisschoppelijk Vicaris
Kanunnik, Officiaal, Plebaan, Prior of President Grootseminarie: De hoogeerwaarde heer [Ambt]
Deken: De hoogeerwaarde heer Deken
Rector: De zeereerwaarde heer Rector
Superior
Pastoor: De zeereerwaarde heer Pastoor
Professor aan Grootseminarie: De zeereerwaarde hooggeleerde heer
Professor aan Kleinseminarie: De weleerwaarde (weledel(zeer)geleerde) heer
Kapelaan of Parochievicaris: De weleerwaarde heer Kapelaan
Aalmoezenier: De weleerwaarde heer [Ambt]
Diaken: De eerwaarde heer [Ambt]
Gardiaan: De weleerwaarde Pater
Pater: De eerwaarde Pater
Zuster overste: De eerwaarde moeder
Zuster: De eerwaarde zuster
Broeder: De eerwaarde broeder

Protestantisme[bewerken | brontekst bewerken]

Predikant met doctorsgraad: De weleerwaarde zeergeleerde heer/vrouwe [Naam]
Predikant: De weleerwaarde heer/vrouwe [Naam]
Lid van Synode: De hoogeerwaarde heer
Geestelijke met doctorsgraad: De weleerwaarde zeergeleerde heer/vrouwe [Ambt]
Diaken of Ouderling: De eerwaarde heer/vrouwe [Ambt]

Islam[bewerken | brontekst bewerken]

Imam: De weleerwaarde heer [Naam]

Hindoeïsme[bewerken | brontekst bewerken]

Pandit: De weleerwaarde heer [Naam]

Humanisme[bewerken | brontekst bewerken]

humanistisch raadsman/ raadsvrouw: De weleerwaarde raadsheer/ raadsvrouwe [Ambt]
humanistisch raadsman/ raadsvrouw met doctorsgraad: De weleerwaarde zeergeleerde raadsheer/ raadsvrouwe [Ambt]

Jodendom[bewerken | brontekst bewerken]

Opperrabbijn: De weleerwaarde zeergeleerde heer [Naam]
Rabbijn: De weleerwaarde heer/vrouwe [Naam]

Vrijmetselarij[bewerken | brontekst bewerken]

Grootmeester: De Hoogeerwaarde Grootmeester
Gedeputeerd Grootmeester: De Zeer Verlichte Gedeputeerd Grootmeester
Grootofficieren: De Zeer Achtbare Grootofficier
Voorzittend Meester: De Achtbare Meester of (tijdens rituelen in de derde graad) Eerwaarde Meester
Broeder: De (Waarde) Broeder (broeders die voorheen voorzittend meester geweest zijn blijven nog aangesproken worden met Achtbare in functie van Gedeputeerd Meester, dus Achtbare Broeder)

Burgerij[bewerken | brontekst bewerken]

Machinist van trein of schip: “Meester”
Hoofdwerktuigkundige: “Meester”
Kok: “Chef”
Onderwijzer(es) in het basisonderwijs: “Meester/Juf(frouw)” (tegenwoordig vaak met de voornaam)
Docent in het voortgezet onderwijs of hoger: “Meneer/Mevrouw” (in combinatie met de achternaam)
Zonder belangrijke functie: De heer/mevrouw; Geachte heer/mevrouw
Indien het gaat om betere bekenden die men niet tutoyeert: Beste heer/mevrouw of Waarde heer/mevrouw
Indien het gaat om goede bekenden of intimi: Beste, gevolgd door voornaam
Zowel in brieven en omzendbrieven als in e-mails wordt soms 'Geachte', 'Beste' of 'Waarde' als aanspreektitel gebruikt, zonder enig ander toevoegsel. In Nederlandse taaladviezen wordt dit afgeraden of zelfs afgewezen.^[5]^[6]
Oudere familieleden: worden meestal met de familierelatie aangesproken, vaak in een informele vorm: “Papa”, “Mama”, “Opa”, “Oma”. Ooms en tantes zijn in de regel “Oom” of “Tante” met de voornaam. Ook oudere vrienden zijn vaak “Oom” of “Tante”. Tegenwoordig (sinds 1950) volstaat men vaak met enkel de voornaam. In al deze gevallen mag tegenwoordig meestal getutoyeerd worden.
Kinderen, jongere familieleden, vrienden: de voornaam. Een onbekend kind kan men aanspreken met “Jongeheer”, “Jongeman” of “Jongedame”. Hierbij wordt tegenwoordig (sinds 1950) steeds getutoyeerd.

Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]

Voetnoten

↑ Onder de koningen Willem I, Willem II en Willem III was het gebruikelijk de koning met “Sire“ aan te spreken. Koningin Wilhelmina introduceerde in haar Londense tijd het gebruik om haar met “Mevrouw” aan te spreken, een gebruik dat door haar dochter Juliana werd overgenomen. Onder koningin Beatrix werd het gebruik ingevoerd om haar met “Majesteit” aan te spreken. Foutief of abusievelijk werd, meestal door politici, ook wel over “De majesteit” gesprokend, terwijl daar “De koningin” had volstaan.
↑ Hoewel Prinsen en Prinsessen van Oranje-Nassau alleen met de titulatuur “Hoogheid” worden aangesproken is uitzondering hierop prinses Mabel van Oranje-Nassau die wel de titulatuur (Hare, Uwe) “Koninklijke Hoogheid” voert (als vrouw van gewezen prins Johan Friso).
↑ In tegenstelling tot de Belgische adel kent de Nederlandse adel geen hertogen meer.
↑ Een ridder van adel kent geen vrouwelijk equivalent.
↑ Een ongehuwde dame van adel wordt aangesproken met “freule”. Gewone aanspreektitel: “mijnheer” en “mevrouw”. In de adressering gebruikt men de titel. Weduwen van tot de adel behorende personen worden soms aangeduid met “douairière”, maar dit is tegenwoordig hoogst zeldzaam.
↑ Door Thorbecke afgeschaft in het revolutionaire jaar 1848, met het doel het contact tussen de regeerders en de burger te vergemakkelijken.
↑ Tot 2005 was de aanschrijfvorm voor hbo-ingenieurs "weledelgestrenge". Hoewel na 2005 de titel ing. nog gegeven wordt en gevoerd mag worden, is de aanschrijfvorm komen te vervallen vanwege de invoering van de bachelor-masterstructuur in 2002, en door toegevoegde wettelijke veranderingen naar aanleiding van het advies van een ingesteld internationale commissie (2005).

Bronvermeldingen

↑ Aanspreektitels Koninklijk Huis. Gearchiveerd op 10 november 2021.
↑ https://onzetaal.nl/nieuws-en-dossiers/weblog/edel-mogende-heeren/. Gearchiveerd op 10 februari 2021.
↑ Titulatuur in Nederland (algemeen) - website taaladvies.net. Gearchiveerd op 8 juni 2023.
↑ Kerkelijke Titulatuur op de website van de Taalunie. Gearchiveerd op 10 juni 2021.
↑ Geachte / Beste (als aanhef). Taaladvies. Gearchiveerd op 24 november 2016. Geraadpleegd op 25 november 2016.
↑ brieven en e-mails - de aanspreking. Taaltelefoon. Gearchiveerd op 26 november 2016. Geraadpleegd op 25 november 2016.

[2] Onder de koningen Willem I, Willem II en Willem III was het gebruikelijk de koning met “Sire“ aan te spreken. Koningin Wilhelmina introduceerde in haar Londense tijd het gebruik om haar met “Mevrouw” aan te spreken, een gebruik dat door haar dochter Juliana werd overgenomen. Onder koningin Beatrix werd het gebruik ingevoerd om haar met “Majesteit” aan te spreken. Foutief of abusievelijk werd, meestal door politici, ook wel over “De majesteit” gesprokend, terwijl daar “De koningin” had volstaan.

[3] Hoewel Prinsen en Prinsessen van Oranje-Nassau alleen met de titulatuur “Hoogheid” worden aangesproken is uitzondering hierop prinses Mabel van Oranje-Nassau die wel de titulatuur (Hare, Uwe) “Koninklijke Hoogheid” voert (als vrouw van gewezen prins Johan Friso).

[4] In tegenstelling tot de Belgische adel kent de Nederlandse adel geen hertogen meer.

[5] Een ridder van adel kent geen vrouwelijk equivalent.

[6] Een ongehuwde dame van adel wordt aangesproken met “freule”. Gewone aanspreektitel: “mijnheer” en “mevrouw”. In de adressering gebruikt men de titel. Weduwen van tot de adel behorende personen worden soms aangeduid met “douairière”, maar dit is tegenwoordig hoogst zeldzaam.

[8] Door Thorbecke afgeschaft in het revolutionaire jaar 1848, met het doel het contact tussen de regeerders en de burger te vergemakkelijken.

[10] Tot 2005 was de aanschrijfvorm voor hbo-ingenieurs "weledelgestrenge". Hoewel na 2005 de titel ing. nog gegeven wordt en gevoerd mag worden, is de aanschrijfvorm komen te vervallen vanwege de invoering van de bachelor-masterstructuur in 2002, en door toegevoegde wettelijke veranderingen naar aanleiding van het advies van een ingesteld internationale commissie (2005).

[1] Aanspreektitels Koninklijk Huis. Gearchiveerd op 10 november 2021.

[7] ttps://onzetaal.nl/nieuws-en-dossiers/weblog/edel-mogende-heeren/. Gearchiveerd op 10 februari 2021.

[9] Titulatuur in Nederland (algemeen) - website taaladvies.net. Gearchiveerd op 8 juni 2023.

[11] Kerkelijke Titulatuur op de website van de Taalunie. Gearchiveerd op 10 juni 2021.

[12] Geachte / Beste (als aanhef). Taaladvies. Gearchiveerd op 24 november 2016. Geraadpleegd op 25 november 2016.

[13] rieven en e-mails - de aanspreking. Taaltelefoon. Gearchiveerd op 26 november 2016. Geraadpleegd op 25 november 2016.

[1]

[noot 1]

[noot 2]

[noot 3]

[noot 4]

[noot 5]

[2]

[noot 6]

[3]

[noot 7]

[4]

[5]

[6]