België veroordeeld voor onmenselijke en vernederende behandeling gevangenen

De twee hadden hun leefomstandigheden in de gevangenissen van respectievelijk Vorst en Lantin aangeklaagd bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.

Volgens de twee moesten ze in mensonwaardige omstandigheden leven. Zo had de ene minder dan drie vierkante meter persoonlijke ruimte, mocht hij maar één keer per dag voor een uur naar buiten, kon hij niet deelnemen aan andere activiteiten en mocht hij slechts twee keer per week douchen, meestal met koud water. De tweede gevangene werd blootgesteld aan passief roken, kon zich ook maar twee keer per week douchen, mocht twee keer per dag naar buiten en er waren geen extra activiteiten in de gevangenis. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens achtte deze aanklachten bewezen en veroordeelde België tot het betalen van een schadevergoeding. De ene gevangene krijgt 3.500 euro en daar bovenop 800 euro voor onkosten en uitgaven, de tweede krijgt 11.500 euro schadevergoeding en bijkomend 560 euro voor kosten en uitgaven. 

De Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen, die onafhankelijk toezicht houdt op de gevangenissen, is niet verbaasd over de veroordeling. "Het is een bevestiging van de problemen die wij al jaren aankaarten. De twee grootste problemen zijn de overbevolking, hoewel die stilaan verbetert, en het feit dat de cipiers veel te weinig en te slecht opgeleid zijn. Dat leidt tot slechte behandelingen en problemen op intermenselijk vlak."

Volgens gevangenisspecialist aan de KU Leuven Tom Daems is deze zaak uitzonderlijk omdat het nu niet gaat over geïnterneerden - personen met een psychisch probleem die een misdrijf gepleegd hebben - maar om twee gedetineerden. Het is de tweede keer dat België veroordeeld wordt voor zulke feiten, in 2014 was er een gelijkaardig arrest. 

"Het uitzonderlijke is vooral dat ons land in het verleden al verschillende veroordelingen opgelopen heeft over de interneringskwestie. In dit arrest gaat het over de detentieomstandigheden van gewone gedetineerden. De toekomst zal uitwijzen welke gevolgen dit zal hebben, maar mij lijkt het dat die toch verregaand kunnen zijn. Er wordt vooral gekeken naar een aantal cumulatieve elementen: de overbevolkingsproblematiek, beperkte ruimte, waardoor heel wat andere gedetineerden die in gelijkaardige omstandigheden leven mogelijk ook - mét succes - gelijkaardige klachten zullen indienen bij het Hof."

Toch denkt Vincent Eechaudt van de UGent dat het niet zo'n vaart zal lopen. "Het Hof behandelt geval per geval en hier was er een samenloop van omstandigheden. Het ging niet enkel om te weinig plaats, maar ook over het roken en te weinig kans om buiten te komen. Als iemand op slechts drie vierkante meter moet leven, maar wel mag gaan wandelen, bezoek krijgt, en het duurt maar een week is er veel minder kans dat er een veroordeling komt. Ook moeten gevangenen eerst alle rechtsprocedures in België doorlopen hebben voor ze naar het Europees Hof kunnen stappen."

De feiten waarvoor België nu veroordeeld is, dateren wel al van een aantal jaar geleden, toch vreest Eechaudt dat de situatie niet veel verbeterd is. "We zitten nog steeds met overbevolkte cellen, zeker in Lantin. In Vorst is er wel wat veranderd, maar buurgevangenis Sint-Gillis kampt ook nog met overbevolking. België probeert geïnterneerden nu wel zoveel mogelijk uit de gevangenis weg te houden door ze in aparte forensische psychiatrische centra te zetten. En er worden gevangenissen bijgebouwd."

Ook een rookverbod is volgens hem niet aan de orden. "In België mogen gevangenen roken in de cel en op wandeling. In principe mogen rokers en niet-rokers niet samen gezet worden, maar gezien de overbevolking is dat zeer lastig."

Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) laat in een reactie weten dat het arrest "voorlopig geanalyseerd wordt". "De periode van de klacht gaat over een kort periode van 2012-2013 en 2015. In de statistieken kan opgemerkt worden dat de bevolking daalde en er capaciteit werd bij gecreëerd. In 2016 dook de populatie voor het eerst onder de 11.000 sinds 2011", reageert Geens.

"Ondertussen is een vleugel in Vorst gesloten die men niet meer renoveert omdat er plannen zijn om elders gevangenissen te bouwen en ook het Masterplan 3 werd goedgekeurd."

Geens heeft sinds zijn aantreden naar eigen zeggen nooit onder stoelen of banken gestoken dat het gevangeniswezen niet de nodige infrastructuur heeft die een democratie als België waardig is. "Daarom is het van belang dat de bouw van de geplande gevangenissen kan starten."

De minister laat weten ondertussen in te zetten op verdere maatregelen om de overbevolking terug te dringen, zoals de 75 extra plaatsen in Zandvliet voor veroordeelde illegalen die dicht tegen vrijlating met het oog op repatriëring zitten en de aanpassing van de drempel van 1 naar 3 jaar bij de onmiddellijke aanhouding.

"Er wordt intussen ook nog bijkomende capaciteit gecreëerd in bestaande gevangenissen. De uitstroom van geïnterneerden gaat verder alsook de intensieve samenwerking met DVZ wat de vreemdelingen zonder verblijfstitel betreft. Daarnaast zijn er ook belangrijke werken in de gevangenissen om veiligheidsuitrusting en infrastructuur op niveau te krijgen."